Những lợi ích và rủi ro của mô hình nuôi tôm thẻ nước ngọt.

Tôm thẻ chân trắng là đối tượng được nuôi ngày càng rộng rãi vì giá trị kinh tế cao cùng với thời gian nuôi tương đối ngắn và khả năng chống chịu với độ mặn trong khoảng rộng (0,5-45 ppt), nhờ vậy các mô hình nuôi tôm thẻ ngày càng được phát triển về chuyên môn và quy mô. Trong những năm gần đây, xuất hiện mô hình nuôi tôm thẻ chân trắng nước ngọt với độ mặn thấp (<1 ppt), đây đang là một vấn đề gây tranh cãi sôi nổi hiện nay. Vậy tại sao người ta lại đem loài tôm biển này nuôi với điều kiện nước ngọt?

Cơ sở khoa học về việc nuôi tôm thẻ chân trắng trong môi trường nước ngọt

Theo các nghiên cứu, tôm thẻ chân trắng có khả năng chống chịu tốt với môi trường có nồng độ muối thấp hay môi trường nước ngọt. Viện Hải dương học Harbor Branch (Đại học Florida Atlantic, Mỹ) đã nuôi thành công tôm thẻ trong điều kiện nước ngọt với tổng nồng độ chất hòa tan 700-1,000 ppm.

Mới đây, vào năm 2019, PSG. TS Kim Văn Vạn – Trưởng khoa Nuôi Trồng thủy sản – Học viện Nông nghiệp Việt Nam và cộng sự đã công bố bài nghiên cứu “Thử nghiệm thuần và nuôi thương phẩm tôm thẻ chân trắng (Litopenaeus vannamei) qua đông trong ao nuôi nước ngọt tại Hưng Yên”. Kết quả nghiên cứu đem lại đầy khả quan cho mô hình nuôi tôm thẻ nước ngọt. Thử nghiệm với tôm thẻ chân trắng giai đoạn PL12 (tôm có cỡ 1,1 – 1,2 cm) được thuần hóa từ độ mặn 15 ppt xuống còn 0 ppt đã cho thấy tỉ lệ sống sót tốt của tôm thẻ khi được thuần hóa vào nước ngọt, với kết quả của 3 đợt thực nghiệm đều đạt trên 94%. Tiếp theo đó, sau 4 tháng nuôi thương phẩm đã cho hiệu quả kinh tế trung bình đặt gần 88 triệu đồng/ha (với kích cỡ 70 kg/con và giá bán 165,000 đồng/kg). Tác giả kết luận rằng điều kiện vào mùa đông ở miền Bắc Việt Nam có thể nuôi tôm thẻ chân trắng trong ao nuôi nước ngọt với tỉ lệ sống sót và tăng trưởng tốt.

Như vậy, đã có nhiều nghiên cứu chứng minh rằng độ mặn của ao nuôi không ảnh hưởng quá nhiều tới tỉ lệ sống sót của con tôm giống và khả năng sinh trưởng của tôm thẻ chân trắng giúp củng cố tiềm năng phát triển cho mô hình nuôi loài tôm này trong điều kiện nước ngọt.

Những lợi ích tôm thẻ chân trắng nuôi nước ngọt mang lại

Đối với kinh tế, giá trị về kinh tế của mô hình nuôi này mang lại dù có thể nhỏ hơn nuôi nước lợ nhưng vẫn rất cao nên giúp ổn định đời sống người dân và góp phần tăng sản lượng tôm xuất khẩu.

Vào mùa mưa, do lưu lượng nước sông đổ ra biển rất lớn nên nhiều vùng nuôi có độ mặn xuống rất thấp nhưng vì khả năng chống chọi tốt của con tôm thẻ, người nuôi không qua quan ngại đến độ mặn thấp mà chỉ cần quản lý tốt chất lượng nước và đảm bảo cung cấp đủ các khoáng chất thiết yếu cho đối tượng nuôi tăng trưởng tốt. Như vậy, việc nuôi tôm thẻ chân trắng nước ngọt sẽ giúp giải quyết vấn đề thiếu độ mặn thấp trong ao nuôi tôm vào mùa mưa ở nước ta.

Đặc biệt, bệnh trên tôm thẻ do virus gây như đốm trắng, virus gây hội chứng Taura, virus gây bệnh IHHNV,… Khi nuôi với độ mặn thấp các virus gây bệnh không đủ điều kiện để phát triển nên nuôi tôm thẻ trong điều kiện nước ngọt mang làm hạn chế rất nhiều bệnh trên tôm.

Rủi ro của nuôi tôm thẻ nước ngọt

Vì lợi ích kinh tế mà tôm thẻ chân trắng đem lại rất cao dù nuôi trong điều kiện nước ngọt nên hiện nay rất nhiều người dân ở vùng trồng lúa đã đổi mô hình chuyển sang đào giếng để lấy nước ngầm nuôi tôm thẻ chân trắng. Việc này kéo dài sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến mạch nước ngầm, nhất là vào mùa khô các vùng bị xâm nhập mặn sẽ thiếu nguồn nước ngầm dự trữ cho sinh hoạt làm ảnh hưởng nặng nề đến đời sống người dân.

Do quy mô nhỏ lẻ và mang tính tự phát nên việc người dân tự ý nuôi tôm thẻ chân trắng ở vùng nước ngọt đã làm phá hủy nặng nề hệ sinh thái khu vực do chưa có hệ thống xử lí nước thải hợp lí mà hầu hết là thải trực tiếp ra sông ngòi.

Dù khả năng chống chịu tốt và thời gian nuôi tương đối ngắn nhưng để quản lí tốt ao nuôi tôm cần người nuôi có trình độ chuyên môn. Vì lợi ích trước mắt, nhiều người nông dân đã tự ý nuôi tôm không có kế hoạch cùng như do thiếu kinh nghiệm đã làm tổn thất lớn về kinh tế của hộ gia đình và kèm theo vấn đề môi trường của địa phương. Nhiều báo cáo về vấn đề người dân bổ sung độ mặn cho ao nuôi tôm bằng cách rải thêm muối hột vào ao, điều này làm cho nước ở khu vực nước ngọt này bị nhiễm mặn làm ảnh hưởng đến quá trình canh tác lúa cũng như nuôi thủy sản ở vùng lân cận.

Để đảm bảo pháp triển mô hình nuôi tôm thẻ nước ngọt cần phải giải quyết triệt để vấn đề về môi trường. Đầu tư phát triển các hệ thống ao lắng để xử lí nước thải trước khi xả nước ra môi trường là một “liệu pháp” cho thách thức này. Nhìn chung, mô hình này đòi hỏi quy mô lớn nên sẽ rất khó trong việc đầu tư phát triển mô hình do nhiều vốn mà nhiều rủi ro vẫn chưa có cách khắc phục triệt để.

Duy Hồ