[Người Nuôi Tôm] – Nuôi tôm ở miền Bắc vốn được coi là “cuộc chơi khó” bởi thời tiết khắc nghiệt. Tuy vậy, nhiều địa phương vẫn kiên trì đầu tư công nghệ, tận dụng lợi thế ven biển. Thực tiễn cho thấy, nghề nuôi tôm miền Bắc vừa tiềm năng vừa mong manh, đòi hỏi chiến lược dài hạn để phát triển bền vững.

 

Sự khắc nghiệt của thời tiết

Trên bản đồ nuôi tôm Việt Nam, miền Bắc chưa bao giờ được xem là “thủ phủ” như miền Trung hay miền Nam. Khí hậu bốn mùa khắc nghiệt, mùa đông rét kéo dài khiến việc thả giống gần như bất khả thi, còn mùa hè lại đối mặt với năng nóng cực đoan, mưa dông và bão ngày càng dày đặc. Khí hậu khắc nghiệt khiến nghề nuôi tôm miền Bắc luôn tiềm ẩn rủi ro. Để thích ứng, người nuôi buộc phải rút ngắn chu kỳ thả, đầu tư lớn cho ao đầm, quạt nước, hệ thống che chắn. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn khó bù đắp khi thiên tai xảy ra. Thực tế đã chứng minh qua siêu bão số 3 (Yagi) gây thiệt hại nặng nề tại Quảng Ninh và mới đây, bão số 5 (Kajiki) tiếp tục đố bộ vào ven biển miền Bắc và Bắc Trung Bộ, đẩy nghề nuôi tôm vào thế khó.

Tại xã Hoằng Thanh (Thanh Hóa), nhiều hộ trắng tay sau bão. Gia đình ông Trần Văn Quân ở thôn Đông Xuân Vi cho biết, bão số 5 đổ bộ đúng thời điểm thủy triều dâng cao. Dù đã chủ động chằng chống, chuẩn bị các phương án phòng ngừa, nhưng thiên tai quá dữ dội. “Bão ập đến nhanh, gió mạnh, mưa to, triều cường dâng cao đã đánh sập phần lớn hệ thống bế nuôi tôm công nghệ cao cùng nhà trong coi trên diện tích 4.000 m². Một số bể còn lại cũng không đảm bảo kỹ thuật vì nước biển tràn vào, thiệt hại vô cùng nặng nề”, ông Quân chia sẻ. Khoảng chục tấn tôm thẻ chân trắng sắp thu hoạch bị cuốn trôi, ước tính nếu kịp thu trong một tháng tới có thể đạt giá trị gần 2 tỷ đồng.

Ở miền Bắc, nuôi tôm rủi ro nhất vào đầu và cuối năm, khi thời tiết thất thường. Nhiệt độ chính là yếu tố quyết định: mức 29 – 30°C là lý tưởng để các chủng vi sinh như bacillus, lactic phát huy hiệu quả, giúp người nuôi dễ kiểm soát ao nuôi. Nhưng khi mưa gió kéo dài, rủi ro tăng cao. Không chỉ làm giảm sản lượng, mưa bão còn cuốn theo bùn đất, rác thải, hóa chất nông nghiệp vào ao, khiến môi trường nhanh chóng ô nhiễm. Bờ bao, cống thoát, quạt nước, dàn sục khí dễ bị hư hỏng, trong khi mất điện nhiều ngày khiến việc duy trì môi trường nuôi đình trệ. Khi nắng nóng trở lại, ao nuôi biến động mạnh càng làm dịch bệnh bùng phát, từ đốm trắng, hoại tử gan tụy đến EHP hay Vibrio.

 

Đầu tư mạnh mẽ vào khoa học để khắc phục khó khăn

Theo chia sẻ của anh Hồng Quân, chủ hộ nuôi tại Quảng Ninh với diện tích nuôi gần 5 ha, hiện tại nuôi tôm ở miền Bắc không thể dựa vào may rủi như trước kia. Thời tiết thất thường, rủi ro cao thì anh tuyệt đối không thả giống, chỉ chọn nuôi vào đầu năm hoặc cuối năm, chẳng hạn tháng 8, tháng 10 âm lịch hoặc đầu xuân. Toàn bộ trang trại của anh là hệ thống nuôi trong nhà, với mái che xử lý đảm bảo nhiệt độ ổn định hơn. Anh chia sẻ: “Miền Nam khí hậu ổn định nên dễ nuôi hơn. Còn miền Bắc, chỉ cần mưa nắng thất thường là môi trường sập, tôm dễ dính bệnh. Đầu tư hệ thống khép kín chính là để giảm thiểu rủi ro”.

Bên cạnh yếu tố thời tiết, dịch bệnh cũng là mối nguy lớn. Với EHP, ký sinh trùng này không trực tiếp gây chết tôm, nhưng làm tôm chậm lớn và tạo cơ hội cho vi khuẩn cơ hội tấn công. Theo anh, nuôi vụ lạnh sẽ hạn chế quá trình nhân sinh khối của EHP, nhờ đó giảm đáng kể nguy cơ bùng phát bệnh. “Làm kinh tế mà tỷ lệ rủi ro cao thì tôi không làm. Nuôi vào vụ lạnh, tỷ lệ thành công cao hơn, tôm vẫn lớn, vẫn ăn bình thường dù ao có nhiễm EHP. Đây là lý do tôi tránh vụ nóng”, anh nhấn mạnh.

Khác biệt quan trọng trong cách làm của anh Quân là đặt yếu tố khoa học lên hàng đầu. Toàn bộ quy trình từ con giống đến môi trường đều phải xét nghiệm. Ngay cả kháng sinh đồ cũng được phân tích kỹ, vì mỗi lứa tôm, mỗi dòng giống có mức độ nhạy cảm khác nhau. Nếu không kiểm soát từ đầu, phác đồ điều trị ở ao này có thể hiệu quả nhưng ở ao khác lại vô tác dụng. Để chủ động, nhóm 10 hộ liên kết cùng anh đã nhập dòng tôm bố mẹ từ các công ty lớn, sau đó tự ấp nở và xét nghiệm trước khi thả. Nhờ vậy, vừa giảm chi phí giống, vừa đảm bảo chất lượng đầu vào ổn định.

Thực tế ở Quảng Ninh và các tỉnh lân cận cho thấy, số hộ nuôi tôm đã giảm mạnh trong vài năm qua. Phần lớn những hộ quy mô nhỏ đã chuyển hẳn sang nuôi ngao, hến – loài thủy sản dễ nuôi, ít rủi ro, giá bán ổn định và lợi nhuận cao hơn. Giá ngao hoa, hến hoa hiện dao động 280.000 – 300.000 đồng/kg, trong khi nuôi tôm thương phẩm phải đầu tư vốn lớn, công nghệ cao mà vẫn đối mặt nguy cơ dịch bệnh. Với điều kiện khí hậu miền Bắc, những ai đi theo lối mòn cảm tính thì gần như chắc chắn bị loại khỏi cuộc chơi. Điểm chung của những hộ còn trụ vững là cùng nhau đầu tư hệ thống nuôi khép kín, ứng dụng công nghệ, chú trọng kiểm soát dịch bệnh và liên kết sản xuất. Chính cách làm bài bản, gắn kết cộng đồng nuôi này mới giúp họ có cơ hội đứng vững giữa một ngành đang thu hẹp nhanh chóng.

 

Vùng nuôi ít nhưng quy mô lớn

Nuôi tôm ở miền Bắc sẽ không thể phát triển đại trà như miền Nam, mà chỉ tồn tại theo hướng tập trung, quy mô vừa và lớn, ứng dụng công nghệ cao. Bởi chỉ có như vậy mới đủ sức chống đỡ trước biến động khí hậu và dịch bệnh. Bên cạnh đó, việc liên kết thành nhóm để cùng nhập giống, chia sẻ kinh nghiệm, kiểm soát dịch bệnh… cũng là chìa khóa giúp nông hộ giảm chi phí và nâng cao hiệu quả. Điển hình, với nền tảng công nghệ và chiến lược bài bản, Quảng Ninh đang bứt phá mạnh mẽ, khẳng định vị thế trong bản đồ nuôi tôm hiện đại của cả nước.

Với định hướng đúng đắn, địa phương này đã bứt phá ngoạn mục, trở thành trung tâm nuôi tôm công nghệ cao hàng đầu miền Bắc. Thay vì để người dân nuôi tự phát, chính quyền sớm xác định con đường đi là công nghệ hiện đại, thân thiện môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu. Từ đó, tỉnh tập trung đầu tư hạ tầng, tái cấu trúc sản xuất, khuyến khích doanh nghiệp tham gia chuỗi giá trị, đồng thời áp dụng khoa học công nghệ xuyên suốt từ con giống, quy trình nuôi đến quản lý. Nhờ bước chuyển này, mô hình thâm canh, siêu thâm canh, nuôi tuần hoàn khép kín dần thay thể quảng canh truyền thống.

Tôm được nuôi theo chuẩn VietGAP, quản lý chặt chẽ các chỉ số môi trường bằng cảm biến loT, ứng dụng biofloc, Al dự báo thời tiết, hệ thống tự động cho ăn… Nhờ vậy, năng suất trung bình đã đạt hơn 10 tấn/ha/vụ, thậm chí nhiều nơi đạt 25 – 30 tấn/ha/vụ. Không chỉ dừng lại ở sản xuất, Quảng Ninh còn đi đầu trong số hóa quản lý. Toàn tỉnh đã gắn mã định danh điện tử cho cơ sở nuôi, xây dựng cơ sở dữ liệu ngành tôm, giúp truy xuất nguồn gốc, giám sát dịch bệnh và tăng tính minh bạch. Đây chính là nền tảng để sản phẩm “tôm sạch Quảng Ninh” hướng tới các thị trường cao cấp như Nhật Bản, EU, Hoa Kỳ.

Ông Đỗ Đình Minh, Chi cục trưởng Chi cục Biển, Hải đảo và Thủy sản, Kiểm ngư Quảng Ninh, cho biết, Quảng Ninh thu 30.000 tấn tôm mỗi năm, chiếm khoảng 30% tổng sản lượng thủy sản của toàn tỉnh, không chỉ phản ánh quy mô ngành mà còn khẳng định giá trị kinh tế mà nghề nuôi tôm mang lại. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy sự đúng đắn trong chiến lược phát triển dựa vào công nghệ và sự đồng hành của cả hệ thống chính trị, doanh nhân và người dân.

Tuy vậy, bức tranh tương lai cũng đặt ra nhiều dấu hỏi. Nếu thiếu chính sách hỗ trợ về vốn, kỹ thuật và hạ tầng, nghề nuôi tôm miền Bắc sẽ khó bứt phá và có nguy cơ bị lấn át bởi các đối tượng khác như ngao, hến, hàu vốn phù hợp hơn với điều kiện khí hậu. Có thể thấy, khi nhìn tổng thể, nuôi tôm miền Bắc giống như cuộc đua đường dài trong điều kiện sân chơi nhiều bất lợi. Người nuôi phải vừa chạy đua với thời tiết, vừa chống chọi dịch bệnh, vừa đối mặt với biến động giá cả. Dù nhiều thách thức, nuôi tôm ở miền Bắc vẫn ẩn chứa tiềm năng lớn, đủ sức thu hút sự đầu tư mạnh mẽ từ người nuôi.

Phương Nhung