[Người Nuôi Tôm] – Trong bối cảnh ngành sản xuất tôm giống Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức về chất lượng và độ đồng đều của con giống, tính minh bạch trong chuỗi cung ứng và vai trò kiểm soát của các nhà cung cấp giống lớn ngày càng rõ rệt, góp phần hạn chế tối đa thiệt hại cho người nuôi cũng như uy tín của doanh nghiệp.

Ngành tôm giống Việt Nam đang đặt ra những yêu cầu cao hơn về tính minh bạch trong chuỗi cung ứng để nâng cao chất lượng

 

Bước ngoặt thay đổi thị trường tôm sú giống

Bên cạnh tôm thẻ chân trắng, tôm sú (Penaeus monodon) là một trong hai loài nuôi chủ lực tại Việt Nam, có giá trị thương phẩm cao, đặc biệt phù hợp với các mô hình nuôi quảng canh, quảng canh cải tiến ở vùng ven biển. Tuy nhiên. Việt Nam hiện nay vẫn chưa làm chủ được nguồn giống nên nguồn bố mẹ chủ yếu là tôm khai thác tự nhiên (tôm sú rừng) hoặc nhập khẩu và chỉ có khoảng 15 – 20% cơ sở sản xuất đạt chuẩn về chất lượng con giống và an toàn sinh học.

Nhằm đảm bảo nguồn giống chất lượng và uy tín của thương hiệu, với vai trò là nhà cung cấp giống, vừa qua, Công ty TNHH Moana Ninh Thuận đã ra thông báo dừng chương trình cung cấp tôm sú bố mẹ cho các trại giống, chỉ cung cấp ấu trùng (Nauplius) Moana kể từ tháng 6/2025. Để hỗ trợ các trại giống trong giai đoạn chuyển đổi này, Moana sẽ cung cấp giấy xác nhận nguồn gốc Nau cho mỗi đơn hàng tối thiểu là 35 triệu Nauplius (tương đương với khoảng 50 cặp tôm bố mẹ). Số lượng này được coi là mức chuẩn cho các trại giống cần sản xuất với quy mô thương mại, đồng thời giúp đảm bảo tính ổn định di truyền của các thế hệ tiếp theo. Thời gian giao nhận ấu trùng tối đa là 03 tháng. Với quy trình này, Moana không chỉ loại bỏ nguy cơ giả mạo nguồn gốc giống mà còn mở ra cơ hội chuẩn hóa thị trường giống tôm sú Việt Nam, vốn đang bị chi phối bởi nhiều dòng giống lai tạp, không rõ xuất xứ.

Quyết định này được đánh giá là một bước đi quyết liệt nhằm bảo vệ tính thuần chủng của tôm sú Moana và minh bạch hoá chuỗi giá trị tôm giống Việt Nam. Theo ông Lê Văn Quê, Chủ tịch Hiệp hội Giống thủy sản Ninh Thuận, Moana là một trong những đơn vị tiên phong và có vị thế hàng đầu thế giới trong lĩnh vực cải tiến di truyền và cung cấp tôm sú bố mẹ. Sự thay đổi trong chiến lược của một “người khồng lồ” về gen tôm sú như Moana sẽ tạo ra những tác động rất khác biệt so với thị trường tôm thẻ chân trắng.

“Không giống như tôm thẻ chân trắng với nhiều nhà cung cấp toàn cầu, thị trường tôm sú bố mẹ chất lượng cao, sạch bệnh (SPF) và đã qua chọn lọc di truyền trên thế giới có ít đối thủ cạnh tranh hơn rất nhiều. Moana là một trong số ít những công ty đã kiên trì và thành công trong việc thuần hóa và phát triển chương trình di truyền cho tôm sú, một đối tượng được cho là khó tính hơn tôm thẻ. Do đó, Moana không chỉ là một nhà cung cấp, mà còn là một mắt xích gần như không thể thiếu đối với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Nếu một nhà cung cấp tôm sú bố mẹ hàng đầu như Moana chuyển sang chỉ bán ấu trùng, điều này sẽ đặt ra một bài toán lớn cho các trại giống tại Việt Nam chuyên về tôm sú”, ông Quê nhận định.

 

Chấm dứt tình trạng “lai tạo chui”

Sự chuyển hướng của Moana phản ánh một thực tế ngày càng rõ nét, ngành sản xuất giống tôm Việt Nam đang bước vào giai đoạn đòi hỏi tính chuyên nghiệp cao hơn, tính minh bạch trong chuỗi cung ứng. Khi một doanh nghiệp như Moana bán tôm bố mẹ cho các trại giống bên ngoài, họ đối mặt với hàng loạt rủi ro không thể kiểm soát và những rủi ro này không chỉ ảnh hưởng đến uy tín doanh nghiệp, mà còn tác động trực tiếp đến người nuôi tôm như chất lượng sinh sản không đồng đều, dù tôm bố mẹ có nguồn gen tốt, nhưng chất lượng trứng và ấu trùng Nauplius phụ thuộc rất lớn vào điều kiện nuôi vỗ, dinh dưỡng và kỹ thuật cho đẻ tại trại giống. Nếu trại giống không tuân thủ nghiêm ngặt quy trình kỹ thuật, lứa Nauplius tạo ra có thể yếu, sức sống kém, dẫn đến tỷ lệ sống thấp khi ương nuôi dù nguồn gen ban đầu vẫn là của Moana.

Tiếp đến là nguy cơ suy giảm và lai tạp nguồn gen. Trong trường hợp tôm bố mẹ được giữ lại và cho sinh sản nhiều lần mà không có kiểm soát di truyền chặt chẽ, sẽ dễ xảy ra hiện tượng đồng huyết hoặc lai tạp không mong muốn. Điều này dẫn đến sự suy thoái về mặt di truyền, ảnh hưởng đến năng suất và khả năng kháng bệnh của các thế hệ sau. Cuối cùng là rủi ro an toàn sinh học. Doanh nghiệp có thể cam kết xuất xưởng tôm bố mẹ đạt tiêu chuẩn SPF (sạch bệnh), tuy nhiên họ không thể kiểm soát môi trường sản xuất của đối tác. Nếu trại giống không đảm bảo quy trình phòng bệnh chặt chẽ, nguy cơ lây nhiễm chéo là rất cao. Một khi mầm bệnh phát tán qua con giống, người nuôi là đối tượng chịu thiệt hại nặng nề nhất, đồng thời uy tín thương hiệu Moana cũng bị ảnh hưởng, dù lỗi không xuất phát từ bản thân con giống. “Nói một cách khác, Moana đang cố gắng kiểm soát chất lượng ở mức sâu nhất có thể để đảm bảo rằng lời hứa về một con giống ưu việt sẽ được chuyển giao một cách trọn vẹn nhất đến tay người nông dân. Họ không muốn chất xám và công sức của mình bị “pha loãng” hay bị hiểu sai bởi các khâu trung gian thiếu kiểm soát”, ông Quê cho biết thêm.

 

Khó khăn bước đầu, hiệu quá dài lâu

Nhận định về những khó khăn, ông Lê Văn Quê cho biết, việc dừng cung cấp tôm sú bố mẹ được đánh giá là bước đi chiến lược và đầy trách nhiệm trong việc bảo vệ chất lượng con giống và quyền lợi của người nuôi. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra nhiều thách thức cho các trại giống trước đây phụ thuộc vào việc nhập bố mẹ để chủ động sản xuất. “Việc ương nuôi từ ấu trùng lên tôm postlarvae đòi hỏi trình độ kỹ thuật, công nghệ và quy trình kiểm soát an toàn sinh học ở mức độ rất cao.

Không phải trại giống nào cũng đủ năng lực để đảm bảo tỷ lệ sống và chất lượng đồng đều ở giai đoạn cực kỳ nhạy cảm này. Bên cạnh đó, các trại giống sẽ mất đi quyền chủ động trong việc cho sinh sản và tự tạo ra nguồn ấu trùng theo kế hoạch sản xuất của mình khi hoàn toàn phải phụ thuộc vào lịch trình và sản lượng từ Moana. Về phía doanh nghiệp, chất lượng tôm sú giống bán ra thị trường sẽ gắn chặt với thương hiệu Moana. Điều này có thể là lợi thế nếu họ làm tốt, nhưng cũng là rủi ro nếu chất lượng đầu ra không đạt yêu cầu, khi đó sẽ rất khó để xác định nguyên nhân là do chất lượng ấu trùng ban đầu hay do quy trình ương dưỡng của trại”.

Tuy nhiên, về lâu dài, quyết định này sẽ giúp thị trường tôm giống Việt Nam trở nên minh bạch và lành mạnh hơn. Người nuôi tôm sẽ có cơ hội tiếp cận những con giống chất lượng, có nguồn gốc rõ ràng, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và giảm thiểu rủi ro. Bởi người nuôi được đảm bảo con giống mình mua được bắt nguồn từ một lứa ấu trùng chất lượng cao nhất và được sản xuất trong một quy trình được kiểm soát nghiêm ngặt nhất. Nói cách khác, chiến lược bán Nauplius có thể được xem là một chiến lược “đôi bên cùng có lợi” trong dài hạn. Chiến lược này đang áp dụng một mô hình “chất lượng tập trung” – kiểm soát sâu từ khâu đầu tiên để đảm bảo lời hứa về một con giống ưu việt thực sự đến được tay người nông dân. Đây cũng là một xu hướng tất yếu của các ngành sản xuất giống công nghệ cao trên thế giới, từ chăn nuôi gia súc, gia cầm đến thủy sản.

Phương Nhung