Các ao tôm bạc tỷ mọc lên giữa ruộng lúa vùng Đồng Tháp Mười tỉnh Long An, dẫn đến nguy cơ khiến vùng ngọt hóa mặn, xung đột lợi ích với vùng trồng trọt và chăn nuôi.

Khoan giếng, lấy nước mặn nuôi tôm ở vùng ngọt

Khoảng 5 năm trở lại đây, phong trào chuyển đổi đất trồng lúa sang nuôi tôm thẻ chân trắng lan rộng tại các huyện, thị xã vùng Đồng Tháp Mười của tỉnh Long An. Mặc dù mô hình này không được khuyến cáo, nhưng nhiều hộ dân vẫn bất chấp, khoan giếng khai thác nước ngầm để nuôi tôm. Bởi lợi nhuận mang lại từ mô hình quá hấp dẫn so với trồng lúa truyền thống.

Ông Trần Văn Lâm có khoảng 16 công (1.000m2/công) đất trồng lúa ở ấp 7, xã Tân Lập, huyện Mộc Hóa. Nhưng 2 năm gần đây, ông đã chuyển toàn bộ diện tích này sang nuôi tôm thẻ chân trắng. Chi phí đầu tư ban đầu lên đến 5 tỷ đồng để xây dựng ao nuôi, lắp đặt hệ thống xử lý nước, mua con giống, thức ăn…

Dọc đường kênh 79 đoạn qua xã Tân Lập, huyện Mọc Hóa (Long An), nhiều diện tích đất trồng lúa được người dân chuyển đổi sang ao nuôi tôm thẻ chân trắng, quy mô lớn. Ảnh: Kim Anh.

“Lớn thuyền, lớn sóng”, ông Lâm cho biết, mô hình này rủi ro cao nhưng chỉ cần một vụ nuôi thành công (khoảng 3 tháng), lợi nhuận lên đến cả tỷ đồng. Điển hình vụ gần đây nhất, ông thu hoạch được gần 20 tấn tôm, với giá bán 150.000 đồng/kg, sau khi trừ chi phí ông còn lời khoảng 1 tỷ đồng.

Không riêng gì ông Lâm, ông Phạm Ngọc Bưởi cùng ngụ ấp 7, xã Tân Lập cũng chuyển đổi khoảng 20 công đất trồng lúa sang xây dựng ao tôm.

“Năm nào thuận lợi thì nuôi 3 vụ, năm nào khó thì chỉ 2 vụ. Vụ trúng, mỗi công có thể lời 200-300 triệu đồng. Năm nay nuôi tôm khó khăn hơn các năm, do dịch bệnh, thời tiết, làm có lãi là mừng rồi”, ông chia sẻ. Đây cũng là hệ quả sau hơn 3 năm phát triển mô hình nuôi thẻ chân trắng tại khu vực được xem là vùng trũng, nước ngọt quanh năm.

Được biết, huyện Mộc Hóa là địa phương có diện tích nuôi tôm thẻ chân trắng lớn nhất tỉnh Long An, với gần 280ha, có 175 hộ đang phát triển mô hình. Thế nhưng, hầu hết hộ nuôi nơi đây đều chưa có kinh nghiệm cũng như kỹ thuật nuôi tôm. Mô hình được mở rộng chỉ với lý do “thấy người ta chuyển sang nuôi tôm, có lời nhiều nên cũng làm theo” – như lời của anh Dương Hoàng Nhân ở ấp 7.

Vụ tôm gần nhất, anh Nhân thả nuôi hai ao, với diện tích mặt nước tương đương khoảng 4 công. Thế nhưng, một ao đạt sản lượng 6 tấn, ao còn lại bị lỗ. Dẫu vậy, bù đắp qua lại, gia đình anh vẫn có lợi nhuận hơn 100 triệu đồng/công. Nhưng so với các năm trước đã cho thấy dấu hiệu tôm nuôi bị thiệt hại vì dịch bệnh, lấy ao này bù lỗ ao kia.

Do là vùng nước ngọt, để con tôm có thể phát triển, hầu hết các hộ ở đây đều khoan giếng để có thể lấy được nước ngầm có độ mặn nhất định bơm vào các ao tôm.

“Tôi khoan 3 giếng, sâu hơn 30m, có giếng độ mặn từ 2-2,5‰, có giếng thì 1‰ để đưa vào ao tôm. Gặp thời tiết mưa nhiều, nước hết mặn thành nước lợ, phải xử lý thêm khoáng và vôi nhiều, do đó, chi phí đầu tư cũng cao”, anh Nhân cho biết thêm.

Còn với ông Trần Văn Lâm, để có được nguồn nước mặn nuôi tôm, ông cũng khoan giếng ở độ sâu khoảng 20m, tới mặt nước có độ mặn khoảng 5-6‰. Một số thời điểm nhất thời, độ mặn không đảm bảo, ông phải pha dặm thêm muối để giữ được độ mặn trong ao tôm.

Tính đến tháng 6/2025, diện tích nuôi tôm thẻ chân trắng ở vùng Đồng Tháp Mười của tỉnh Long An là gần 592 ha/362 hộ nuôi. Trong đó, có 325 hộ nuôi từ trước năm 2022 và 37 hộ nuôi từ năm 2023 trở về sau. Tập trung nhiều tại các huyện Mộc Hóa, Tân Hưng, Tân Thạnh, Thạnh Hóa.

Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Long An đề nghị UBND các huyện, thị xã vận động người dân tự trám, lấp giếng, ao nuôi tôm; có kế hoạch, lộ trình xử lý dứt điểm, đảm bảo không còn trường hợp nuôi tôm thẻ chân trắng trên địa bàn các huyện, thị xã vùng Đồng Tháp Mười. Ảnh: Kim Anh.

Tình trạng sử dụng nước ngầm cho nuôi tôm không chỉ diễn ra ở vài hộ. Qua kiểm tra, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Long An xác định, có 357 hộ vi phạm về khoan giếng và chuyển mục đích sử dụng đất để nuôi tôm trái phép. Ngành chức năng đã tiến hành xử lý các trường hợp vi phạm với tổng số tiền hơn 1,5 tỷ đồng.

Thế nhưng, tình trạng chuyển mục đích sử dụng đất để nuôi tôm trái phép vẫn chưa thể xử lý dứt điểm. Trong đó, có nhiều trường hợp người dân thực hiện chuyển từ đất trồng lúa sang đào ao ương nuôi cá tra giống giai đoạn 2015-2020, sau đó, tiếp tục chuyển đổi qua nuôi tôm. Do đó, việc khôi phục lại hiện trạng đất trồng lúa ban đầu chưa thực hiện được. Ngoài ra, vẫn còn một số giếng đã được khoan từ lâu để phục vụ sinh hoạt hoặc trồng trọt cho các hộ dân.

Cũng theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Long An, nguyên nhân chính của vấn đề trên là do trước đây, chính quyền địa phương và các cơ quan liên quan chưa thực hiện nghiêm việc quản lý về đất đai và giám sát mô hình nuôi tôm thẻ chân trắng từ khi mới bắt đầu phát sinh.

Đặc biệt, việc kiểm tra, xử lý vi phạm không kiên quyết, thiếu tính răn đe, dẫn đến người dân xây dựng, đầu tư hạ tầng khu nuôi hoàn thiện với chi phí rất lớn, khiến việc trả lại hiện trạng đất trồng lúa ban đầu gần như bất khả thi. Đến nay, tỉnh Long An vẫn đang “vừa xử lý, vừa vận động” nhằm giảm dần diện tích nuôi tôm không đúng quy định.

 

Sau con tôm sẽ là gì?

Ở góc nhìn khoa học, TS Dương Văn Ni – chuyên gia về đa dạng sinh học, Chủ tịch Quỹ hỗ trợ nghiên cứu và bảo tồn ĐBSCL – cho biết, vùng Đồng Tháp Mười tỉnh Long An vốn là vùng sinh thái ngọt. Vùng này được xác định là trọng điểm về sản xuất lúa, thủy sản nước ngọt và trái cây của vùng ĐBSCL và quốc gia.

Khu vực trồng lúa cặp cầu Kênh Đạo (xã Tân Lập, huyện Mộc Hóa) không còn tươi tốt. Trong khi xung quanh, người dân đã chuyển đổi sang nuôi tôm. Ảnh: Kim Anh.

Điều này đã được xác định rõ tại Nghị quyết 120/NQ-CP ngày 17/11/2017 của Chính phủ về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu và Quy hoạch vùng ĐBSCL thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Việc đưa mô hình nuôi tôm thẻ chân trắng – đối tượng thủy sản mặn/lợ vào khu vực này đang đi ngược lại định hướng phát triển vùng.

Về mặt môi trường, nếu đem nước mặn vào vùng sinh thái ngọt sẽ dẫn tới nguy cơ những loài thủy sản ngọt sẽ bị tuyệt chủng.

Bên cạnh đó, vùng sinh thái ngọt ở đầu nguồn được xem là nơi điều tiết lũ và cung cấp nước ngầm cho cả đồng bằng. “Việc khoan giếng để “rút” nước mặn lên nuôi tôm đang khiến lớp đất bị mặn hóa trở lại. Về lâu dài, vùng này có nguy cơ trở thành vùng mặn vĩnh viễn, không thể hồi phục”, TS Dương Văn Ni nhấn mạnh.

Chuyên gia về đa dạng sinh học cũng chỉ ra, khi hút nước ngầm mặn từ độ sâu hàng trăm mét, sẽ làm lún sụp mặt đất và đe dọa toàn bộ hệ sinh thái ĐBSCL.

Việc xả thải từ ao nuôi tôm ra môi trường tự nhiên có thể làm ảnh hưởng tới ruộng lúa lân cận. Mặc dù người nuôi khẳng định có hệ thống mương thoát riêng biệt, không ảnh hưởng đến vùng trồng lúa, nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ khi mưa lớn hoặc thiếu kiểm soát. Ảnh: Kim Anh.

Nhìn về tương lai dài hạn của mô hình này, chuyên gia đặt vấn đề “Sau con tôm sẽ là gì?”. Bởi trong 3-5 năm đầu phát triển, đây là vùng đất mới với con tôm, nước mặn khai thác từ giếng khoan vẫn sạch, quá trình nuôi ít dịch bệnh, mô hình có thể cho lợi nhuận cao, nhưng về sau sẽ ra sao?

Nếu dịch bệnh tích tụ, chi phí đầu tư tăng, giá tôm giảm, vụ nuôi thất bại, người dân có thể quay lại trồng lúa được không? Hoặc làm gì trên mảnh đất đã bị mặn hóa vĩnh viễn?

Kim Anh – Văn Vũ

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/