Mùa tôm năm nay có chút khác biệt so mọi năm. Thật ra, tính chu kỳ là cơ bản, nhưng mỗi năm có những điểm không như nhau bị tác động bởi nhiều yếu tố chủ quan lẫn khách quan.

Mọi năm, đến hẹn lại lên, đầu quý 3 là thời điểm tôm vào vụ rộ. Các doanh nghiệp (DN) chế biến tôm luôn tất bật xử lý lượng tôm nguyên liệu hàng ngày với khối lượng có thể gấp đôi lúc thấp điểm. Năm 2022 dự báo mưa sớm, thời tiết không quá lạnh ở đầu năm, nên các nhà nuôi tôm đã thả nuôi sớm nhằm tranh thủ cơ hội về thời tiết và nhất là giá cả đang rất tốt. Thả nuôi sớm, theo suy diễn sẽ thu hoạch sớm. Chuyện đó đã xảy ra. Nhưng điểm đáng lưu tâm là vụ tôm chính năm nay thu hoạch có sớm hơn còn do nhiều yếu tố khác. Đó là diễn biến dịch bệnh và chất lượng con tôm giống.

Năm nay, vụ chính tôm bị nhiễm vi bào tử trùng và bước tiếp là bệnh phân trắng, có nơi còn bị virus đốm trắng. Bệnh vi bào tử trùng khiến tôm chậm lớn, hao tốn nhiều thức ăn, khiến không ít hộ nuôi phải thu hoạch sớm tránh thiệt hại nhiều hơn nếu để ao tôm kéo dài. Mặt khác, qua nhiều nguồn thông tin, có thể đưa ra nhận xét là tôm giống năm nay có chất lượng thua sút so năm rồi. Chắc chắn không ít lô tôm giống có ẩn chứa mầm bệnh, nhất là vi bào tử trùng và bệnh phát sáng. Mang sẵn mầm bệnh, tôm nuôi sẽ phát bệnh sớm, hậu quả là thiệt hại sớm, hủy cả ao tôm. Tình hình trên, năm nay tôm vào vụ sớm và không ồ ạt do lượng tôm thu hoạch không như mong muốn. Do vậy, đến hẹn lại lên, nhưng năm nay vào vụ khá trầm lắng và giá cả chỉ tăng và không giảm. Giá cả phản ảnh trung thực cán cân cung cầu, không thế lực nào chi phối, tác động như có doanh nhân tôm từng hùng hồn tuyên bố. Giá cả hiện nay là “đắt đồng ế chợ”, giá tôm nguyên liệu cao hơn các nước khác nhưng giá bán là chợ chung, giá chung trên thế giới.

Diễn biến vụ tôm chính đã có tác động đến vụ hai trong năm. Tuy không có con số thống kê chính thức, nhưng khả năng diện tích thả nuôi vụ hai sẽ không như dự tính. Bởi ngoài nguyên nhân âu lo dịch bệnh, chất lượng con giống, người nuôi còn gặp tình huống thất thường là độ mặn nước nuôi một số khu vực thuộc hạ lưu, chi lưu sông Cửu Long gần như không còn. Khu vực đó chỉ thả nuôi nếu có dự trữ nước mặn, nếu không thì phải chịu thua hoàn cảnh để bảo toàn thực lực mà thôi. Như vậy, ở cuối năm nay, nguồn tôm nguyên liệu sẽ không dồi dào và chắc chắn giá cả vẫn duy trì mức cao. Đây là động lực cho các hộ nuôi có năng lực và điều kiện thực tế.

Nhìn ra các cường quốc tôm đối thủ, thông tin tuy chưa chính danh nhưng rõ ràng tôm Ecuador và Ấn Độ chiếm lĩnh thị trường Hoa Kỳ và có hướng tràn qua EU, nhất là tôm Ecuador chiếm tỉ lệ cao nhất tôm nhập khẩu vào EU các năm qua. Cái hay là sự linh hoạt các doanh nhân tôm Việt. Đó là chiến lược thị trường linh hoạt và sách lược thị trường từng giai đoạn, có thể là từng năm. Nguồn tôm nguyên liệu không dồi dào, giá đầu vào cao, DN tôm Việt tập trung vào các mặt hàng tôm chế biến sâu và chuyển hướng thị trường phù hợp. Dù biết rằng việc chuyển hướng thị trường không thể đạt kết quả ngay trong thời gian ngắn, do vậy các doanh nhân tôm phải có cái nhìn xu thế, tình hình để có bước chuẩn bị cần thiết. Với giá tôm nguyên liệu hiện nay, khá cao, nếu chế biến hàng phổ biến sẽ không có lãi, thậm chí lỗ. Nhưng nếu chế biến hàng cao cấp, tỉ suất lợi nhuận vẫn khá tốt. Nếu nhìn thấy, các doanh nhân tôm tập trung vào việc chuẩn bị các điều kiện cần thiết để thuyết phục khách hàng. Xu thế người tiêu dùng luôn mong muốn sản phẩm tích hợp được nhiều tiện ích càng tốt, thì việc chuẩn bị nêu trên là đúng hướng và nếu thực sự nỗ lực, chắc chắn kết quả sẽ đến sớm thôi.

Mặt khác, trong thực tế, nếu muốn việc mua bán ngày càng tích cực, phát triển, các DN luôn tạo dựng hình ảnh sản phẩm chiến lược cho mình. Thay vì dàn đều cho nhiều sản phẩm, DN nên tính toán chọn sản phẩm nào mình có thể chế biến có sự nổi trội, thu hút khách hàng thì nên làm. Từ sản phẩm chủ lực sẽ thu hút khách, sau đó sẽ là bước lan tỏa các sản phẩm còn lại. Nếu không, sản phẩm DN đó chỉ được đánh giá ở mức giá không thể cao được. Sản phẩm chiến lược có thể là sản phẩm đang có và tốt hơn nữa là sản phẩm mới, ít bị cạnh tranh, sẽ có lợi ích tốt hơn.

Nếu tôi lấy DN chỗ tôi làm minh chứng, sẽ bị dị nghị là mượn cơ hội quảng bá cho mình. Thật ra, những gì tôi viết trên là đúc kết những gì công ty Sao Ta đã và đang làm. Thời điểm này Sao Ta có nhiều sản phẩm mang tính chiến lược cho mình như tôm bao bột, tôm chiên và sắp tới tiếp tục xây dựng thêm sản phẩm chiến lược mới. Sao Ta đã chủ động xây dựng sách lược thị trường mới hai năm nay trên cơ sở nhận định tốc độ phát triển sản lượng và khả năng nâng cao trình độ chế biến từ tôm Ecuador. Họ có lợi điểm ở thị trường Hoa Kỳ vì vị trí địa lý, giảm chi phí vận chuyển và nhất là giá vốn thấp. Sao Ta chuyển hướng vào thị trường gần có nhiều lợi thế do phù hợp các thế mạnh của mình. Doanh số Sao Ta sẽ không tăng trưởng mạnh mẽ, chỉ đạt mức nhỉnh hơn mức toàn ngành, nhưng chắc chắc tỉ suất lợi nhuận sẽ được cải thiện và lợi nhuận cả năm sẽ luôn đạt mức cao, vượt kế hoạch đề ra. Dĩ nhiên, Sao Ta vẫn duy trì, tranh thủ cơ hội ở thị trường Hoa Kỳ và các thị trường khác, tập trung phân khúc sản phẩm chế biến sâu.

Tổng quan, nói gì nói, doanh số xuất khẩu tôm năm nay chắc chắn sẽ hơn năm rồi, ít ra 10% dù cho sản lượng không tăng hoặc tăng nhẹ, dù thực sự bản chất giá cả thị trường thế giới không tăng. Doanh số xuất khẩu tăng, do các DN tôm chúng ta tập trung vào mảng sản phẩm chế biến sâu hơn có giá tiêu thụ cao hơn và giá mua bán tăng một phần còn do ẩn chứa chi phí thuê tàu vận chuyển trong đó. Mong thay, khó khăn hôm nay chỉ là nhất thời để những năm tới tiếp tục là sự đột phá nâng tầm chế biến và vị trí tôm Việt trên thương trường thế giới; chuỗi giá trị con tôm Việt sẽ cân bằng và hoàn thiện hơn.

TS. Hồ Quốc Lực – Nguyên Chủ tịch VASEP, Chủ tịch HĐQT FIMEX VN