[Người Nuôi Tôm] – Một xu hướng nổi bật gần đây là ứng dụng vi tảo làm nền tảng sản xuất vaccine, mở ra triển vọng phát triển các loại vaccine uống phòng bệnh hiệu quả và ít tốn kém trong ngành nuôi trồng thủy sản.

 

Vi tảo – nền tảng sinh học mới cho vaccine tái tổ hợp

Các nghiên cứu của nhóm tại Đại học Công nghệ Nam Trung Quốc và Đại học Hoàng gia London đã chỉ ra tiềm năng của vi tảo (microalgae) trong sản xuất kháng nguyên tái tổ hợp dành cho cá và các loài thủy sản khác, nhờ vào các ưu điểm nổi bật:

• Tính bền vững sinh thái: Vi tảo hấp thụ CO₂ thông qua quang hợp, không yêu cầu điều kiện nuôi phức tạp và dễ phân hủy sinh học.
• Chi phí thấp, dễ nuôi cấy: Có thể sản xuất trên quy mô lớn trong hệ thống mở hoặc kín, phù hợp cho ứng dụng ở nhiều cấp độ.
• Dễ biến đổi gen: Có thể chèn các gen mã hóa kháng nguyên vào hệ gen hạt nhân hoặc lục lạp của vi tảo.
• Cung cấp dinh dưỡng song song: Vi tảo vừa là nguồn kháng nguyên, vừa cung cấp giá trị dinh dưỡng cho vật nuôi thủy sản.

 

Vaccine uống – bước tiến đột phá trong miễn dịch thủy sản

Thay vì tiêm vaccine truyền thống (gây stress và tốn nhân lực), công nghệ này cho phép cá và tôm tự nhận vaccine qua đường tiêu hóa bằng cách ăn vi tảo biến đổi gen.

Cơ chế hoạt động bao gồm:

1. Bảo vệ kháng nguyên: Thành tế bào tảo bảo vệ kháng nguyên trong môi trường tiêu hóa.

2. Giải phóng và nhận biết: Khi vào ruột, kháng nguyên được giải phóng và nhận biết bởi tế bào miễn dịch ruột như M-cell và tế bào đuôi gai.

3. Kích hoạt miễn dịch toàn thân: Bề mặt giàu glycoprotein và polysaccharide của vi tảo có tác dụng bổ trợ tự nhiên, kích thích mạnh mẽ miễn dịch tại chỗ và toàn thân.

4. Tạo trí nhớ miễn dịch: Giúp hệ miễn dịch ghi nhớ và phản ứng hiệu quả khi gặp lại mầm bệnh.

Vaccine uống – bước tiến đột phá trong miễn dịch thủy sản

 

Chiến lược tối ưu hoá hiệu quả vaccine

Để tăng cường hiệu quả bảo vệ, các chiến lược đang được triển khai bao gồm:

• Bao vi tảo bằng polymer tự nhiên như alginate hoặc chitosan để bảo vệ và kiểm soát vị trí giải phóng kháng nguyên.
• Đồng biểu hiện chất bổ trợ: Vi tảo được thiết kế đồng thời sản xuất cả kháng nguyên và chất kích thích miễn dịch nội sinh.
• Thiết kế kháng nguyên bằng trí tuệ nhân tạo: Sử dụng AI và học máy để:

– Dự đoán cấu trúc tối ưu của kháng nguyên.

– Tạo ra vaccine đa giá chống lại nhiều tác nhân gây bệnh.

– Tối ưu khả năng tương tác với chất bổ trợ.

 

Triển vọng ứng dụng và phát triển

Công nghệ vaccine từ vi tảo là một cuộc cách mạng tiềm năng trong lĩnh vực phòng bệnh thủy sản nhờ:

• Giảm chi phí và rủi ro trong quản lý sức khỏe đàn nuôi.
• Tăng cường phúc lợi động vật, do tránh stress từ tiêm chủng.
• Hạn chế sử dụng kháng sinh và hóa chất, góp phần bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm.
• Thúc đẩy nghiên cứu kháng nguyên hướng đích, phù hợp với từng loài và từng mầm bệnh cụ thể.

Một số ứng dụng thực nghiệm đã chứng minh hiệu quả rõ rệt:

Loài nuôi	Bệnh	Vi tảo sử dụng	Kết quả
Tôm	WSSV	Chlorella, Chlamydomonas biểu hiện VP28	Tăng tỷ lệ sống đáng kể
Cá mú	VNN	Chlamydomonas biểu hiện protein vỏ virus	Cải thiện miễn dịch (IgM, cytokine)
Cá chép, cá ngựa vằn	–	Schizochytrium sp. chuyển gen	Kích hoạt miễn dịch ruột đặc hiệu

 

Thách thức còn tồn tại

Mặc dù vaccine dựa trên vi tảo mang lại nhiều hứa hẹn, việc hiện thực hóa tiềm năng này vẫn đang đối mặt với một số rào cản kỹ thuật và thực tiễn:

Hiệu suất biểu hiện kháng nguyên chưa tối ưu: Quá trình biến đổi gen ở vi tảo, đặc biệt là tích hợp và biểu hiện ổn định trong nhân hoặc lục lạp, vẫn gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến hàm lượng kháng nguyên sản sinh.

Thiếu hệ thống sản xuất quy mô công nghiệp: Việc phát triển các lò phản ứng sinh học chuyên dụng, có khả năng kiểm soát chính xác các điều kiện nuôi cấy, là điều kiện tiên quyết để mở rộng quy mô sản xuất vaccine vi tảo.

Ổn định và phân phối kháng nguyên trong cơ thể vật chủ: Cần có các chiến lược cải tiến đế đảm bảo kháng nguyên tồn tại đủ lâu trong đường tiêu hóa và được giải phóng tại đúng vị trí hấp thu, tối đa hóa hiệu quả miễn dịch.

Rào cản pháp lý và sinh học phân tử liên quan đến sinh vật biến đổi gen (GMO): Việc sử dụng vi tảo chuyển gen trong thực phẩm thủy sản cần được kiểm soát nghiêm ngặt về an toàn sinh học, đặt ra yêu cầu cao đối với đánh giá rủi ro và quy trình cấp phép.

Thiếu hiểu biết toàn diện về miễn dịch ở thủy sinh vật: Sự đa dạng sinh học trong ngành thủy sản khiến việc xác định cơ chế đáp ứng miễn dịch đặc hiệu ở từng loài là một thách thức lớn, đòi hỏi nghiên cứu sâu rộng hơn.

Mặc dù vaccine mang lại nhiều tiềm năng nhưng vẫn còn một số rào cản kỹ thuật và thực tiễn

 

Triển vọng phát triển trong tương lai

Với sự cộng hưởng giữa tiến bộ công nghệ và nhu cầu thực tiễn, tương lai của vaccine vi tảo được đánh giá rất khả quan nhờ vào các hướng phát triển sau:

Ứng dụng sinh học tổng hợp và công nghệ di truyền hiện đại: Cho phép thiết kế lại hệ thống biểu hiện gen, tăng năng suất kháng nguyên và mở rộng phạm vi loài vi tảo có thể sử dụng.

Trí tuệ nhân tạo và học máy: Hỗ trợ mô phỏng, thiết kế và tối ưu hoá cấu trúc kháng nguyên, đồng thời dự đoán hiệu quả miễn dịch và tương tác sinh học với vật chủ.

Vaccine đa giá và linh hoạt: Hướng tới các kháng nguyên lai có khả năng chống lại nhiều tác nhân gây bệnh đồng thời, đáp ứng nhanh với mầm bệnh mới nổi.

Tích hợp chất bổ trợ nội sinh: Khai thác các phân tử tự nhiên trong vi tảo như polysaccharides, glycoprotein để đóng vai trò chất bổ trợ sinh học, gia tăng cường độ và thời gian đáp ứng miễn dịch mà không cần bổ sung hóa chất bên ngoài.

Công nghệ vaccine uống từ vi tảo đánh dấu một bước đột phá quan trọng trong chiến lược phòng bệnh thủy sản, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu đang hướng tới mô hình nuôi trồng bền vững, an toàn và hiệu quả sinh học cao. Nhờ khả năng kết hợp giữa sản xuất kháng nguyên hiệu quả, kích thích miễn dịch tự nhiên, chi phí hợp lý và tiềm năng dinh dưỡng, công nghệ này hứa hẹn sẽ thay đổi cách tiếp cận trong kiểm soát dịch bệnh thủy sản. Việc tiếp tục đầu tư nghiên cứu, hoàn thiện kỹ thuật và tháo gỡ rào cản pháp lý sẽ mở đường cho việc thương mại hóa rộng rãi, góp phần đảm bảo an toàn sinh học và nâng cao năng suất trong toàn bộ chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản.

Chinh Lê