[Người Nuôi Tôm] – Nuôi thủy sản tự phát không theo quy hoạch đang là một vấn đề nghiêm trọng tại nhiều địa phương ở Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh ven biển. Tình trạng này không chỉ gây ra những hệ lụy tiêu cực về môi trường mà còn tác động mạnh đến nền kinh tế và đời sống xã hội của người dân trong khu vực.

Thủy sản tự phát không theo quy hoạch sẽ để lại nhiều hậu quả khó lường (Ảnh: Hoàng Huynh)

 

Bất chấp các nỗ lực của chính quyền địa phương trong việc kiểm soát và quản lý hoạt động nuôi trồng thủy sản, việc thiếu sự đồng bộ và phối hợp trong quy hoạch đã dẫn đến những hậu quả khó lường. Một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng nuôi trồng thủy sản tự phát là do lợi nhuận kinh tế hấp dẫn mà nó mang lại trong ngắn hạn. Người dân thường chuyển đổi đất nông nghiệp hoặc đất ở thành khu vực nuôi trồng thủy sản mà không tuân thủ quy hoạch, với mong muốn thu được lợi nhuận nhanh chóng. Tuy nhiên, việc này lại tiềm ẩn nhiều rủi ro như dịch bệnh, ô nhiễm môi trường và thiệt hại kinh tế lớn khi thời tiết bất lợi xảy ra. Trong nhiều trường hợp, người dân không có đủ kiến thức và kinh nghiệm để xử lý các tình huống phát sinh, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cho cả người nuôi và môi trường xung quanh.

Tại Thanh Hóa, đặc biệt là khu vực thị xã Nghi Sơn, tình trạng nuôi trồng thủy sản tự phát đã trở nên phổ biến. Theo Sở NN&PTNT Thanh Hóa, tính đến cuối năm 2023, diện tích nuôi trồng thủy sản tự phát tại thị xã Nghi Sơn đã vượt quá quy hoạch ban đầu hơn 150 ha, gây ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái. Nhiều hộ dân tại phường Tĩnh Hải đã tự ý chuyển đổi đất nông nghiệp thành khu vực nuôi tôm mà không có sự giám sát chặt chẽ từ phía cơ quan chức năng. Hậu quả là nước thải từ các ao nuôi tôm không được xử lý đúng cách, gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước và môi trường xung quanh. Báo cáo từ Ban quản lý thị xã Nghi Sơn cho biết, lượng nước thải từ các ao nuôi tôm không qua xử lý đã làm gia tăng hàm lượng nitơ và photpho trong nước, vượt mức cho phép từ 2 – 3 lần, đe dọa sức khỏe cộng đồng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân mà còn gây thiệt hại lớn cho các ngành kinh tế khác như du lịch và ngư nghiệp.

Phú Yên cũng là một trong những địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề từ tình trạng nuôi trồng thủy sản tự phát. Theo số liệu từ Sở NN&PTNT Phú Yên, đến cuối tháng 6/2024, số lượng lồng nuôi thủy sản tại đây đã đạt hơn 6.000, vượt quy hoạch gấp 3,8 lần so với kế hoạch ban đầu. Mật độ lồng nuôi tập trung cao tại các khu vực đầm Ô Loan và vịnh Xuân Đài, gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường nước. Mức độ ô nhiễm nước tại đầm Ô Loan đã tăng lên 30% so với năm 2020, chủ yếu do sự phát triển ồ ạt của các lồng bè nuôi trồng tự phát. Tình trạng này không chỉ làm gia tăng nguy cơ ô nhiễm môi trường mà còn tạo áp lực lớn lên hạ tầng cơ sở và công tác quản lý của địa phương. Mặc dù Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã tiến hành kiểm tra và ban hành nhiều kế hoạch nhằm sắp xếp lại hoạt động nuôi trồng, nhưng số lượng lồng bè không những không giảm mà còn tiếp tục gia tăng. Điều này phản ánh sự thiếu hiệu quả trong công tác quản lý và kiểm soát của các cơ quan chức năng, đồng thời cho thấy sự khó khăn trong việc thuyết phục người dân tuân thủ quy hoạch và phát triển bền vững.

Trại tôm xây dựng trái phép trên đất rừng tại Khánh Hòa (Ảnh: ST)

 

Tại Khánh Hòa, tình trạng nuôi trồng thủy sản tự phát cũng diễn ra phổ biến, đặc biệt là tại vịnh Vân Phong, nơi số lượng lồng bè nuôi tôm hùm và cá biển đã vượt quá khả năng chịu tải của môi trường. Theo báo cáo từ Sở NN&PTNT Khánh Hòa, tại vịnh Vân Phong, diện tích nuôi tôm hùm và cá biển vượt quy hoạch gấp đôi, với hơn 12.000 lồng bè hoạt động vào giữa năm 2024. Mật độ lồng bè ngày càng gia tăng, từ 60 lồng bè/ha lên đến hàng trăm lồng bè/ha, dẫn đến ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và làm gia tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Sự bùng nổ lồng bè không kiểm soát khiến môi trường biển ở đây bị suy thoái nặng nề, nước biển bị ô nhiễm, ảnh hưởng đến chất lượng sống của các loài sinh vật và tạo điều kiện thuận lợi cho dịch bệnh lan rộng. Chất lượng nước biển ở Vân Phong đã bị suy giảm rõ rệt, với hàm lượng oxy hòa tan giảm 25% và mức độ bùng phát dịch bệnh tăng 40% so với giai đoạn trước khi lồng bè phát triển quá mức. Điều này không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho người nuôi mà còn làm suy giảm nguồn lợi thủy sản tự nhiên, gây khó khăn cho việc phát triển bền vững ngành nuôi trồng thủy sản tại địa phương.

Ở Sóc Trăng, nuôi tôm tự phát ngoài quy hoạch cũng là một vấn đề nhức nhối. Theo thống kê từ Sở NN&PTNT Sóc Trăng, diện tích nuôi tôm tự phát vượt quy hoạch đã tăng 35% vào năm 2023, ảnh hưởng đến nguồn nước ngầm, với mức độ khai thác nước ngầm vượt ngưỡng bền vững đến 50%. Việc phát triển nuôi tôm ồ ạt theo giá cả thị trường, mà không có sự định hướng rõ ràng về phát triển bền vững và không được đầu tư cơ sở hạ tầng lâu dài, đã dẫn đến nhiều biến động về kinh tế – xã hội. Nguồn nước ngầm bị ảnh hưởng nghiêm trọng, nguy cơ bùng phát dịch bệnh gia tăng, và các vấn đề về môi trường ngày càng trở nên khó kiểm soát. Điều này gây ra sự mất cân đối trong quy hoạch phát triển ngành nuôi trồng thủy sản, đồng thời ảnh hưởng đến sự ổn định và phát triển bền vững của địa phương.

Nuôi trồng thủy sản tự phát không chỉ là một vấn đề môi trường mà còn là một vấn đề xã hội phức tạp. Các hệ lụy của hoạt động này bao gồm ô nhiễm môi trường, dịch bệnh, thiệt hại kinh tế và những tác động tiêu cực đến đời sống cộng đồng. Nguyên nhân sâu xa của vấn đề này là do thiếu quy hoạch và quản lý chặt chẽ, các biện pháp chế tài hiện nay vẫn chưa đủ mạnh để kiểm soát và ngăn chặn tình trạng này. Để giải quyết vấn đề, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương và người dân.

Trong bối hợp hội nhập quốc tế sâu rộng, việc học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia có nền nuôi trồng thủy sản phát triển là một yêu cầu cấp thiết đối với Việt Nam. Nhiều nước trên thế giới đã xây dựng được những mô hình nuôi trồng thủy sản bền vững, hiệu quả nhờ vào quy hoạch bài bản, quản lý chặt chẽ và sự tham gia của cộng đồng. Chúng ta có thể tận dụng những bài học kinh nghiệm quý báu này để xây dựng một ngành thủy sản hiện đại, bền vững, góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống người dân.

Trong dài hạn, để giải quyết căn bản tình trạng nuôi trồng thủy sản tự phát và hướng tới một ngành thủy sản bền vững, đòi hỏi sự quyết liệt từ các cấp chính quyền. Việc tăng cường quản lý nhà nước, áp dụng các quy chuẩn kỹ thuật nghiêm ngặt và đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu là những giải pháp cấp thiết. Đồng thời, việc nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của bảo vệ môi trường và phát triển bền vững là vô cùng quan trọng. Chỉ khi có sự đồng bộ trong quy hoạch, giám sát chặt chẽ và nâng cao nhận thức về phát triển bền vững, chúng ta mới có thể bảo vệ môi trường, đảm bảo sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế một cách bền vững.

Hải Đăng