Từng là “thủ phủ” tôm của cả nước nhưng người nuôi trồng thủy sản ở Sóc Trăng cũng đối mặt với không ít thách thức từ sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, thiếu liên kết. Tuy nhiên, địa phương này đang chứng kiến một cuộc “cách mạng” trong tư duy và phương thức tổ chức sản xuất, thông qua mô hình HTX kiểu mới, giúp nông dân làm giàu bền vững, đưa con tôm, con cá Sóc Trăng vươn ra thị trường quốc tế.

Sóc Trăng, với lợi thế bờ biển dài và hệ thống sông ngòi chằng chịt, từ lâu đã được xem là một trong những trung tâm nuôi trồng thủy sản hàng đầu của Đồng bằng sông Cửu Long và cả nước. Con tôm, con cá đã trở thành sinh kế, là niềm hy vọng của hàng chục ngàn hộ nông dân. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, bức tranh kinh tế của ngành tôm nơi đây vẫn tồn tại những mảng màu xám.

Khi HTX trở thành “bệ phóng”

Phương thức sản xuất chủ yếu vẫn là nhỏ lẻ, tự phát. Mỗi hộ dân là một “pháo đài” riêng, tự bơi giữa thị trường đầy biến động. Họ đối mặt với vô vàn rủi ro: dịch bệnh bùng phát không thể kiểm soát, chất lượng con giống trôi nổi, giá vật tư đầu vào (thức ăn, thuốc) liên tục leo thang và đặc biệt là điệp khúc quen thuộc bị thương lái ép giá mỗi khi vào vụ thu hoạch rộ. Việc tiếp cận công nghệ mới, quy trình nuôi tiên tiến hay những thị trường xuất khẩu khó tính là một giấc mơ xa vời. Lợi nhuận bấp bênh, có khi thua lỗ trắng tay sau một vụ nuôi, đã trở thành nỗi ám ảnh thường trực.

Bài toán đặt ra cho ngành nông nghiệp Sóc Trăng vô cùng cấp thiết: Làm thế nào để thay đổi tư duy sản xuất, liên kết những “tế bào” kinh tế nhỏ lẻ thành một khối thống nhất, đủ sức mạnh để cạnh tranh và phát triển? Câu trả lời đang ngày càng rõ nét qua sự trỗi dậy mạnh mẽ của mô hình kinh tế tập thể, mà nòng cốt là các HTX thủy sản.

Nhiều HTX ở Sóc Trăng đã liên kết được với doanh nghiệp phát triển chuỗi thủy sản bền vững.

Nhận thức rõ vai trò của kinh tế tập thể, các cấp chính quyền tỉnh Sóc Trăng đã vào cuộc quyết liệt. Ngành nông nghiệp phối hợp chặt chẽ với Liên minh HTX tỉnh, Ban chỉ đạo kinh tế tập thể các huyện, thị xã, tạo hành lang pháp lý và nguồn lực hỗ trợ cho sự ra đời và phát triển của các HTX kiểu mới. Đây không còn là những HTX hoạt động hình thức, mà là những tổ chức kinh tế thực sự, vận hành theo cơ chế thị trường, lấy lợi ích của thành viên làm trung tâm.

Một minh chứng sống động cho xu hướng này là sự ra đời của HTX thủy sản ứng dụng công nghệ cao Thiên Phú tại huyện Long Phú vào tháng 4 vừa qua. Ngay từ khi thành lập, HTX đã quy tụ được 25 thành viên tâm huyết từ nhiều địa phương trong tỉnh như Long Phú, Trần Đề, Cù Lao Dung và Vĩnh Châu, với tổng diện tích lên đến 320 ha và vốn điều lệ 2 tỷ đồng.

Điều đáng nói, tôn chỉ hoạt động của Thiên Phú không chỉ dừng lại ở việc nuôi trồng thủy sản. HTX xác định sứ mệnh của mình là kinh doanh vật tư đầu vào, chia sẻ kinh nghiệm, chuyển giao kỹ thuật tiên tiến theo quy trình nuôi tôm công nghệ cao. Ngay trong ngày ra mắt, việc ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm tôm nguyên liệu với Công ty Cổ phần chế biến thủy sản Tài Kim.

Vươn ra biển lớn

Nếu HTX Thiên Phú là đại diện cho thế hệ HTX mới đầy triển vọng, thì HTX thủy sản Toàn Thắng tại thị xã Vĩnh Châu là một ví dụ điển hình cho hiệu quả vượt trội mà mô hình này mang lại. Với 72 thành viên và diện tích 165ha, HTX Toàn Thắng đã trở thành một “đế chế” tôm thực thụ trong khu vực.

Những con số biết nói đã vẽ nên một bức tranh tài chính đầy ấn tượng. Tổng doanh thu từ tôm sú và tôm thẻ chân trắng của HTX đạt gần 32 tỷ đồng, mang về lợi nhuận ròng hơn 10,6 tỷ đồng (cuối năm 2023). Đây là con số mà một hộ nông dân đơn lẻ khó có thể mơ tới.

Bí quyết thành công của Toàn Thắng nằm ở đâu? Đó chính là sức mạnh của sự đoàn kết và liên kết chuỗi giá trị. Thay vì để từng thành viên tự loay hoay, Hội đồng quản trị HTX đã chủ động đứng ra làm “nhạc trưởng”. Họ tranh thủ mọi nguồn hỗ trợ từ các chương trình, dự án của ICAFIS, Viện Nuôi trồng thủy sản II, Liên minh HTX tỉnh, Sở Khoa học và Công nghệ… để tổ chức tập huấn, chuyển giao khoa học kỹ thuật, cập nhật thông tin thị trường, dịch bệnh.

Thu hoạch tôm chất lượng cao ở Sóc Trăng.

Về đầu vào, HTX chủ động liên kết với các công ty tôm giống uy tín hàng đầu như Việt Úc – Bạc Liêu, Trúc Anh, Thành Nhân, và các công ty thuốc thú y chất lượng như Rocky, Nông dược sạch. Việc mua chung với số lượng lớn không chỉ giúp thành viên có được con giống tốt, vật tư đảm bảo mà còn được hưởng mức giá ưu đãi, giảm đáng kể chi phí sản xuất. Về đầu ra, việc liên kết với Công ty cổ phần Út Xi để tiêu thụ 30,5 tấn tôm nguyên liệu chỉ là một phần trong chiến lược đảm bảo thị trường ổn định cho thành viên. Sức mạnh tập thể đã giúp họ có tiếng nói trong đàm phán, không còn chịu cảnh bị động, ép giá.

Câu chuyện của HTX Hòa Nghĩa ở xã Hòa Đông, thị xã Vĩnh Châu, lại mở ra một chương mới, đầy tự hào cho con tôm Sóc Trăng: hành trình chinh phục thị trường quốc tế bằng tiêu chuẩn ASC (Aquaculture Stewardship Council – Hội đồng Quản lý Nuôi trồng Thủy sản). Đây là một trong những tiêu chuẩn bền vững khắt khe nhất thế giới, đòi hỏi quy trình nuôi nghiêm ngặt về môi trường, trách nhiệm xã hội và an toàn sinh học.

Trải qua nhiều thăng trầm, các thành viên HTX hiểu rằng, muốn đi xa, phải đi cùng nhau và phải đi theo con đường chất lượng. Vốn đã có kinh nghiệm với quy trình VietGAP từ năm 2015, việc chuyển đổi sang tiêu chuẩn ASC, dù khó khăn, nhưng nằm trong tầm tay của họ.

Cú hích quyết định đến từ sự kết nối của Quỹ Quốc tế về Bảo vệ Thiên nhiên (WWF-Việt Nam), giúp HTX Hòa Nghĩa ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm trong 3 năm với Công ty cổ phần Thủy sản Sóc Trăng (Stapimex) – một trong những “ông lớn” của ngành chế biến xuất khẩu tôm Việt Nam.

Nếu như trước đây, HTX bán tôm cho đại lý, có lúc bị ép giá thì nay, hợp đồng với doanh nghiệp đã thay đổi tất cả. Tôm nuôi không sử dụng kháng sinh và đạt chuẩn ASC, giá bán sẽ cao hơn thị trường từ 15 – 20%, giúp thành viên phấn khởi vô cùng.

Sự hợp tác này là một mô hình liên kết bốn nhà (Nhà nông – Nhà nước – Nhà khoa học – Nhà doanh nghiệp) hoàn hảo. HTX được hỗ trợ tập huấn từ cách ghi chép sổ sách đến quản lý môi trường ao nuôi. Doanh nghiệp cử kỹ sư xuống tận nơi hướng dẫn kỹ thuật bảo quản sau thu hoạch. Các thành viên HTX đồng lòng tuân thủ quy trình. Kết quả là con tôm sạch, chất lượng cao của Hòa Nghĩa không chỉ có giá trị kinh tế vượt trội mà còn đường hoàng bước vào chuỗi cung ứng toàn cầu, góp phần nâng cao uy tín cho thương hiệu tôm Việt Nam.

Quả ngọt từ sự liên kết

Từ câu chuyện của HTX Toàn Thắng, Thiên Phú đến Hòa Nghĩa, có thể thấy rõ mô hình HTX kiểu mới đang là lời giải tối ưu cho ngành thủy sản Sóc Trăng. Nó giải quyết được ba điểm nghẽn lớn nhất của kinh tế hộ nhỏ lẻ: vốn và công nghệ, rủi ro thị trường, và tiêu chuẩn chất lượng.

Thông qua HTX, người nông dân được tiếp cận nguồn lực, được bảo vệ quyền lợi, được nâng cao kiến thức và cùng nhau tạo ra sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Thu nhập của họ không chỉ tăng lên mà còn trở nên ổn định, bền vững. Đây chính là con đường để người nông dân Sóc Trăng thực sự làm chủ trên mảnh đất của mình, tự tin làm giàu và đưa sản vật quê hương vươn tầm thế giới.

Theo thống kê, Sóc Trăng có đến 74.000ha diện tích nuôi thủy sản, trong đó nuôi tôm nước lợ 51.000ha, nuôi thủy sản nước ngọt và cá các loại 19.550ha và nuôi thủy sản khác 3.450ha. Ngành nuôi trồng thủy sản đang giúp người dân có nguồn thu nhập ổn định, thậm chí giúp nhiều hộ có thu nhập tiền tỷ.

Ông Huỳnh Khánh Lượng, ấp Nhà Thờ, xã Trung Bình, huyện Trần Đề đã chuyển đổi một số ao nuôi tôm sang nuôi cá thát lát, cá dứa, cá hồng mỹ, cá chẽm, cá chim trắng vây vàng… Tất cả các loại cá trên đều có giá trị kinh tế cao và tùy theo từng loại cá mà thời gian nuôi, thu hoạch khác nhau. Với diện tích 15 ao nuôi, bình quân sản lượng cá thu hoạch ước 120 tấn/năm, trừ chi phí lợi nhuận khoảng 1 tỷ đồng/năm.

Nhờ những nỗ lực của khu vực KTTT, HTX đã giúp tỉ lệ hộ nghèo trên địa bàn tỉnh ngày một giảm. Tính đến cuối năm 2024, toàn tỉnh Sóc Trăng còn 4.430 hộ nghèo (chiếm 1,32%), giảm 1,42% so với đầu năm – tương đương với 4.776 hộ. Hộ cận nghèo cũng giảm mạnh, hiện còn 17.063 hộ (chiếm 5,08%), giảm 8.297 hộ so với đầu năm. Những con số trên cho thấy, con đường phát triển kinh tế tập thể này chắc chắn sẽ còn nhiều thách thức, nhưng những “quả ngọt” đầu mùa đang cho thấy Sóc Trăng đã đi đúng hướng, hứa hẹn một tương lai thịnh vượng cho ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh.

Tùng Lâm

Nguồn: https://vnbusiness.vn/