[Người nuôi tôm] – Đối mặt với áp lực chi phí và yêu cầu bền vững, ngành tôm Việt Nam đang có xu hướng “xanh hóa” bằng việc ứng dụng các nguồn năng lượng mới. Đây không chỉ là giải pháp kinh tế mà còn là chiến lược để tôm Việt giữ vững vị thế, tăng khả năng cạnh tranh ở các thị trường khắt khe. 

 

Tôm nuôi bằng năng lượng sạch,  bước đi mới trong hành trình chuyển đổi xanh của ngành thủy sản Việt Nam.

 

Chi phí điện – “nút thắt cổ chai” của người nuôi tôm

Trong khi ngành tôm Việt Nam đang tăng tốc phát triển theo hướng công nghệ cao, thì bài toán năng lượng lại trở thành lực cản đáng lo. Theo số liệu thống kê từ IEA: World Energy Outlook 2023, World Bank, chi phí năng lượng và mức tiêu thụ năng lượng/tấn tôm của Việt Nam đang ở mức cao nhất thế giới. Cụ thể, chi phí năng lượng đạt 630 – 1,125 ($/MT) và tổng mức tiêu thụ là 9 – 12,5 (MWh/MT).

Ngành tôm hiện nay cũng đang đối mặt với tình trạng tăng trưởng “nóng”, hạ tầng “nguội”. Tỷ lệ nuôi công nghệ cao tăng nhanh từ 5% năm 2015, lên hơn 25% vào cuối 2024. Tuy nhiên, song hành với tăng trưởng quy mô là áp lực lớn về nhu cầu điện. Từ 2018 đến nay, nhu cầu điện cho nuôi tôm tăng trung bình 10%/năm (đặc biệt tập trung vào mùa nắng nóng – cao điểm vụ nuôi) do mở rộng diện tích và chuyển sang mô hình công nghệ cao, khép kín. Bên cạnh đó, nhiều địa phương chỉ sử dụng trạm điện nông thôn 1 pha, không phù hợp với thiết bị và công nghiệp nuôi tôm, rất ít hộ nuôi có máy phát dự phòng hoặc pin lưu trữ. Nhiệt độ nước tăng nhanh làm oxy tan trong nước giảm, buộc tăng cường thời gian vận hành thiết bị.

Theo nhiều chủ trại nuôi tôm ở Bạc Liêu và Sóc Trăng chia sẻ, chi phí điện đang chiếm tới 20 – 30% tổng chi phí sản xuất, chủ yếu dùng cho các hệ thống quạt nước, sục khí, bơm lọc và vận hành thiết bị giám sát môi trường ao. Đặc biệt, trong các mô hình nuôi công nghệ cao như nuôi tôm siêu thâm canh trong nhà màng, nhu cầu điện càng lớn, khiến bài toán kinh tế ngày càng căng thẳng.

 

Năng lượng tái tạo – Giải pháp “xanh” cho ngành tôm

Khi năng lượng trở thành “huyết mạch” của ao nuôi, sự đột phá về giải pháp – công nghệ – chính sách chính là yếu tố quyết định thành bại của ngành tôm trong bối cảnh mới. Không thể chỉ chờ lưới điện nhà nước cải thiện, ngành tôm cần chủ động tự cứu mình bằng năng lượng sạch và thông minh hơn. Năng lượng đang trở thành yếu tố then chốt để bảo đảm hiệu quả nuôi tôm. Trong khi hạ tầng điện lưới vẫn còn nhiều bất cập, việc chủ động chuyển sang nguồn điện tái tạo và hệ thống quản lý thông minh không chỉ giúp giải bài toán chi phí, mà còn đặt nền móng cho một ngành tôm bền vững và chủ động hơn.

 

Năng lượng sạch giúp những hộ nuôi tôm nhỏ lẻ chủ động hơn về điện, giảm phụ thuộc vào nguồn lưới thiếu ổn định.

 

Với bối cảnh giá điện ngày càng tăng và yêu cầu về bảo vệ môi trường ngày càng khắt khe hơn. Sử dụng điện mặt trời, điện gió và các giải pháp năng lượng sạch khác đang trở thành xu hướng tất yếu trong nuôi tôm. Bởi, các nguồn năng lượng sạch, năng lượng tái tạo góp phần giảm tải cho hệ thống điện quốc gia, đáp ứng nhu cầu điện năng tiêu thụ tại chỗ, tiết kiệm chi phí vận hành, giảm phát thải khí CO 2 ra môi trường.

“Trước đây, mỗi tháng tôi tốn hơn 20 triệu đồng tiền điện, nhưng sau khi lắp điện mặt trời trên mái nhà ao, tiền điện giảm còn phân nửa. Ban ngày hầu như dùng hoàn toàn bằng điện mặt trời”, ông Trần Minh Hòa, chủ một cơ sở nuôi tôm ở huyện Hòa Bình (Bạc Liêu), chia sẻ.

Bên cạnh lợi ích về kinh tế và môi trường, xu hướng áp dụng năng lượng tái tạo trong nuôi tôm còn giúp các doanh nghiệp nâng cao hình ảnh thương hiệu. Đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu khắt khe từ các thị trường khó tính như EU, Hoa Kỳ và Nhật Bản. Việc sử dụng năng lượng sạch không chỉ giúp gia tăng giá trị sản phẩm mà còn mở ra nhiều cơ hội hợp tác với các đối tác quốc tế.

 

Quản lý thông minh – Tối ưu hóa năng lượng

Trong điều kiện giá điện tăng và nguồn điện thiếu ổn định, yêu cầu đặt ra là không chỉ có điện, mà phải dùng đúng – dùng đủ – dùng hiệu quả. Các hệ thống nuôi truyền thống thường chạy máy quạt và sục khí theo khung giờ cố định. Tuy nhiên, việc vận hành máy quạt liên tục suốt ngày đêm có thể gây lãng phí 20 – 35% điện, đặc biệt vào các khung giờ tôm ít vận động hoặc khí hậu ổn định. Với công nghệ thông minh, mỗi hộ nuôi hoàn toàn có thể trở thành một trạm sản xuất và sử dụng điện hiệu quả, giúp tối ưu chi phí, nâng cao hiệu quả và tiến gần hơn đến mục tiêu “tôm sạch – điện xanh – nuôi bền vững”.

Một xu hướng mới trong nuôi tôm hiện đại là tích hợp cảm biến, IoT và trí tuệ nhân tạo (AI) để giám sát và điều khiển hệ thống vận hành. Ví dụ, hệ thống cảm biến oxy sẽ tự động bật/tắt máy sục khí khi cần thiết, tránh lãng phí điện. Dữ liệu về nhiệt độ, oxy, độ mặn được ghi nhận liên tục, AI có thể đề xuất thời điểm tối ưu bật tắt thiết bị, giảm lãng phí năng lượng. Phân tích dữ liệu AI sẽ gợi ý thời gian vận hành thiết bị tối ưu theo nhu cầu sinh học của tôm. 

Việc áp dụng phần mềm giám sát từ xa qua điện thoại cũng giúp người nuôi kiểm soát hệ thống quạt nước, ánh sáng và camera mà không cần có mặt trực tiếp tại trại. Điều này giúp tiết kiệm công sức, giảm nhân công và quan trọng nhất là tối ưu chi phí điện năng.

 

Điện mặt trời + BESS: Mở lối cho vùng nuôi tôm điện yếu

Theo Bộ NN – MT, mỗi ha ao nuôi tôm công nghệ cao có thể tiêu thụ 1.500 – 2.000 kWh/vụ. Nhiều hộ nuôi phải vận hành hệ thống quạt nước, sục khí, bơm tuần hoàn liên tục 24/7 trong suốt 2 – 3 tháng. Trong khi đó, hạ tầng lưới điện tại nhiều vùng ven biển như Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh vẫn chưa được nâng cấp tương xứng. Vào mùa nắng cao điểm, nhiều trại nuôi liên tục báo cáo tình trạng mất điện ban đêm, điện yếu không đủ đạp oxy, khiến tôm sốc, chết hàng loạt.

Trong khi lưới điện quốc gia chưa theo kịp tốc độ mở rộng của vùng nuôi tôm, giải pháp “tự chủ năng lượng” với điện mặt trời + BESS đang là lựa chọn sống còn với nhiều hộ nuôi. Đây là một giải pháp kết hợp giữa hệ thống điện năng lượng mặt trời và hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin (Battery Energy Storage System – BESS).

TS. Nguyễn Ánh Phương, Giám đốc điều hành Tona Syntegra Solar (TSS), chia sẻ, không giống điện mặt trời thông thường chỉ hoạt động ban ngày, mô hình kết hợp hệ lưu trữ BESS cho phép hộ nuôi dùng điện cả đêm, duy trì liên tục các thiết bị quan trọng như quạt nước, sục khí, máy bơm. Ứng dụng thực tiễn tại Việt Nam, Solar + BESS góp phần ổn định nguồn cung năng lượng, đảm bảo nguồn điện trong lúc mất điện hoặc bão lũ, giúp tiết kiệm trên 35% chi phí điện năng; bảo vệ sục khí, ngăn ngừa tổn thất tôm; thích nghi với các mối đe dọa khí hậu ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Như vậy, không chỉ giải được bài toán năng lượng, mô hình này còn là nền tảng để ngành tôm tiếp cận chuyển đổi số, tự động hóa và truy xuất nguồn gốc – những yêu cầu ngày càng khắt khe từ thị trường xuất khẩu. Việc triển khai điện mặt trời và pin lưu trữ không chỉ giúp hộ nuôi tiết kiệm chi phí, mà còn là “thẻ xanh” giúp sản phẩm tôm Việt vượt rào cản kỹ thuật và thương mại. Dù lợi ích đã rõ, nhưng việc triển khai năng lượng mới trong nuôi tôm vẫn còn gặp một số rào cản như chi phí đầu tư ban đầu cao, hệ thống điện mặt trời chất lượng có thể tốn từ 150 – 300 triệu đồng tùy công suất; thiếu hỗ trợ kỹ thuật và tài chính, nhiều hộ nuôi chưa tiếp cận được với gói vay ưu đãi, hoặc thiếu kiến thức lắp đặt, vận hành hiệu quả; tâm lý ngại thay đổi, không ít nông dân vẫn quen với cách nuôi truyền thống, chưa mặn mà với công nghệ mới.

Tuy nhiên, với đà phát triển hiện tại và cam kết “xanh hóa” ngành nông nghiệp, các chuyên gia tin rằng, năng lượng tái tạo sẽ ngày càng phổ biến trong nuôi trồng thủy sản, đặc biệt khi thị trường quốc tế ngày càng khắt khe với các tiêu chuẩn môi trường và phát thải carbon. Do đó, người nuôi cần chuyển mình thành “nhà sản xuất năng lượng” quy mô nhỏ như một cách chủ động giành lại quyền kiểm soát vụ nuôi của chính mình.

Phương Nhung