Theo Hiệp Hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (Vasep), tính đến cuối tháng 4/2025, kim ngạch xuất khẩu tôm của Việt Nam đạt trên 1,3 tỷ USD, tăng trưởng mạnh 34% so với cùng kỳ năm ngoái. Kết quả này cho thấy tín hiệu phục hồi rõ rệt của ngành tôm, nhờ sự khởi sắc tại hầu hết các thị trường xuất khẩu chủ lực.

Một trong những yếu tố thúc đẩy sự tăng trưởng đáng kể trong tháng 4 là nhờ các doanh nghiệp tận dụng khoảng thời gian trước khi Mỹ áp dụng chính thức thuế đối ứng, gấp rút hoàn tất các đơn hàng sang thị trường này. Bên cạnh đó, sự chuyển hướng linh hoạt sang các thị trường khác như Nhật Bản, EU, Hàn Quốc, Australia, Anh, Đài Loan và Thụy Sỹ cũng góp phần tạo nên mức tăng trưởng tích cực, thể hiện phản ứng nhanh nhạy của doanh nghiệp trước nguy cơ gia tăng rào cản thương mại.

Trung Quốc – Động lực tăng trưởng lớn nhưng cần ứng xử khôn ngoan

Với kim ngạch 389 triệu USD, tăng gấp đôi so với cùng kỳ (103%), Trung Quốc và Hồng Kông hiện là thị trường tiêu thụ tôm lớn nhất của Việt Nam, chiếm gần 30% tổng giá trị xuất khẩu. Sự tăng trưởng bùng nổ này chủ yếu nhờ vào mức tiêu thụ mạnh mẽ đối với sản phẩm tôm hùm – dòng sản phẩm đang được người tiêu dùng Trung Quốc ưa chuộng.

Thêm vào đó, việc Trung Quốc vừa công bố Hướng dẫn phát triển thực phẩm và dinh dưỡng giai đoạn 2025–2030 cũng mở ra kỳ vọng mới cho ngành thủy sản. Chính sách này khuyến khích gia tăng tiêu dùng thực phẩm giàu protein như cá và tôm, đặc biệt qua các chương trình bữa ăn học đường. Xu hướng này sẽ tạo dư địa lớn cho các sản phẩm thủy sản có giá trung bình, trong đó có tôm cỡ nhỏ và trung bình từ Việt Nam.

Tuy nhiên, bức tranh ngắn hạn tại thị trường này vẫn tồn tại không ít rủi ro. Mặc dù Trung Quốc tiếp tục duy trì lượng nhập khẩu thủy sản ở mức cao (4,5 triệu tấn năm 2024, sau kỷ lục 4,67 triệu tấn năm 2023), nhu cầu đối với tôm nước ấm đông lạnh – sản phẩm chủ lực từ các quốc gia như Ecuador, Ấn Độ và Việt Nam – đang có dấu hiệu chững lại.

Trong tháng 4/2025, lượng tôm nước ấm đông lạnh nhập khẩu vào Trung Quốc chỉ đạt hơn 70.000 tấn, dù tăng nhẹ so với cùng kỳ năm trước. Đáng chú ý, tính trong 4 tháng đầu năm, khối lượng nhập khẩu giảm 9% nhưng giá trị lại tăng 1%, do giá trung bình tăng 11% lên mức 5,36 USD/kg. Những con số này phản ánh phần nào sự dịch chuyển trong cơ cấu sản phẩm và tâm lý tiêu dùng.

Nguyên nhân chính đến từ những yếu tố vĩ mô như đà phục hồi chậm chạp của kinh tế Trung Quốc, sự gia tăng mạnh sản lượng tôm nuôi nội địa, và áp lực cạnh tranh từ các loại hải sản phổ biến khác trong ẩm thực nước này. Hơn nữa, người tiêu dùng Trung Quốc hiện nay có xu hướng tiêu dùng thiếu ổn định, dễ bị ảnh hưởng bởi biến động kinh tế, khiến cho thị trường này vừa là cơ hội lớn, vừa là thách thức không nhỏ.

Mỹ – Hưởng lợi ngắn hạn từ “khoảng lặng thuế quan”

Xuất khẩu tôm sang Mỹ trong 4 tháng đầu năm đạt 193 triệu USD, tăng 15% so với cùng kỳ. Riêng tháng 4, kim ngạch xuất khẩu tăng tới 25%. Mức tăng này phần lớn đến từ việc các doanh nghiệp tăng tốc giao hàng trong khoảng thời gian Mỹ tạm hoãn áp thuế đối ứng, nhằm tận dụng tối đa cơ hội trước khi các chính sách mới được áp dụng.

Tuy vậy, mức tăng này vẫn chưa thể coi là bền vững. Thị trường Mỹ vẫn đang chờ phán quyết cuối cùng về mức thuế chống trợ cấp và chống bán phá giá đối với tôm Việt Nam. Nhiều doanh nghiệp hiện đang triển khai các chiến lược ứng phó khác nhau: từ ký kết hợp đồng có điều khoản linh hoạt về thuế, đến chuyển hướng sang thị trường EU và châu Á, phục hồi mối quan hệ với đối tác cũ hoặc tối ưu chi phí sản xuất để giữ vững biên lợi nhuận.

Trong bối cảnh này, nguy cơ cạnh tranh từ các quốc gia khác ngày càng rõ rệt. Ecuador, Ấn Độ, Bangladesh và Thái Lan – những nước xuất khẩu tôm lớn – hiện đang có mức thuế đề xuất thấp hơn Việt Nam. Nếu kết quả cuối cùng của đàm phán đưa mức thuế của Việt Nam lên tới 46%, trong khi các nước khác chỉ chịu thuế khoảng 10–37%, khả năng mất thị phần của tôm Việt tại Mỹ là hoàn toàn có thể xảy ra.

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang tích cực phối hợp với phía Mỹ trong việc tháo gỡ rào cản thương mại, bằng cách đáp ứng các yêu cầu về kiểm soát xuất xứ, điều hành tỷ giá linh hoạt và bảo vệ sở hữu trí tuệ… Kết quả đàm phán sắp tới sẽ đóng vai trò then chốt trong việc định hình chiến lược xuất khẩu tôm sang Mỹ thời gian tới.

EU – Thị trường ổn định, đóng vai trò “bình ổn”

Thị trường châu Âu tiếp tục khẳng định vị thế ổn định trong cơ cấu xuất khẩu tôm của Việt Nam, với kim ngạch đạt 152 triệu USD, tăng 28%, chiếm 11,7% tổng xuất khẩu.

Một điểm đáng chú ý là thị trường này không quá nhạy cảm với biến động giá do người tiêu dùng chủ yếu mua tôm để chế biến tại nhà thay vì dùng qua dịch vụ nhà hàng. Điều này giúp EU trở thành một điểm tựa quan trọng khi các thị trường lớn khác như Mỹ đối mặt với biến động thuế quan.

Việc Việt Nam tham gia Hội chợ thủy sản Barcelona vào tháng 5/2025 với sự góp mặt của 28 doanh nghiệp cùng gian hàng quốc gia là minh chứng cho nỗ lực không ngừng trong việc xúc tiến thương mại, quảng bá hình ảnh và sản phẩm tôm Việt tại thị trường châu Âu. Đây cũng là chiến lược dài hạn nhằm đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào các thị trường truyền thống đang có nguy cơ bất ổn.

Nhật Bản – Đổi mới chiến lược để giữ vững thị phần

Tổng kim ngạch xuất khẩu sang Nhật Bản đạt 169 triệu USD, tăng 20% trong 4 tháng đầu năm. Là thị trường truyền thống và có tính ổn định cao, Nhật Bản vẫn là đối tác quan trọng trong bối cảnh thị trường toàn cầu nhiều biến động.

Người tiêu dùng Nhật đặc biệt chú trọng đến chất lượng và sự đồng đều của sản phẩm, nhưng đồng thời cạnh tranh tại thị trường này cũng ngày càng gay gắt khi nhiều nhà cung cấp quốc tế đẩy mạnh tiếp cận.

Trước tình hình này, doanh nghiệp Việt Nam cần thay đổi cách tiếp cận, bao gồm đầu tư vào sản phẩm chế biến sâu, phát triển các dòng sản phẩm mang tính bản địa hóa cao phù hợp khẩu vị và tiêu chuẩn “chuẩn Nhật”, đồng thời tăng cường truyền thông và xây dựng thương hiệu một cách bài bản hơn.

Hướng đi nào cho ngành tôm Việt?

Dù những kết quả ban đầu trong năm 2025 rất khả quan, nhưng triển vọng xuất khẩu tôm vẫn còn tiềm ẩn nhiều bất ổn. Việc tái cơ cấu chiến lược thị trường – với trọng tâm là đa dạng hóa điểm đến, mở rộng chủng loại sản phẩm và nâng cao giá trị gia tăng – sẽ là hướng đi tất yếu để giảm thiểu rủi ro và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Bên cạnh việc tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do như EVFTA, CPTPP hay RCEP để mở rộng thị phần tại EU, Nhật Bản và Hàn Quốc, doanh nghiệp cũng cần mạnh dạn khai phá các thị trường mới như Trung Đông hay Nam Mỹ. Đây là những khu vực tiềm năng, ít bị ảnh hưởng bởi các yếu tố địa chính trị hay rào cản thuế quan.

Ngoài ra, học hỏi từ các đối thủ như Ecuador – nơi các công ty đang tích cực đầu tư vào chuỗi cung ứng khép kín và xây dựng thương hiệu quốc gia – cũng là bài học quý giá cho doanh nghiệp Việt. Việc sở hữu chuỗi sản xuất đồng bộ từ nuôi trồng đến chế biến và phân phối không chỉ giúp nâng cao hiệu quả mà còn đảm bảo chất lượng và uy tín trên thị trường toàn cầu.

Nhị Hà

Nguồn: https://thitruongtaichinh.kinhtedothi.vn/