Dưới đây là bài phân tích của người sáng lập Shrimp Insights, Willem van der Pijl về tình hình sản xuất tôm sú trên thế giới. Theo ông Willem, sự phục hồi sản xuất tôm sú ở Ấn Độ và các nước châu Á khác có thể là một xu hướng trong trung hạn.

Đột phá trong các chương trình gia hóa của công ty công nghệ CPF Và MOANA có khả năng khôi phục nuôi tôm sú ở châu Á

Robins McIntosh, Phó Chủ tịch Cấp cao của Charoen Pokphand Foods (CPF), cho biết sau khi nổi lên như một loài tôm nuôi ban đầu, tôm sú đã được thay thế bằng tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương như là loài được lựa chọn, nhưng ngày nay người nuôi tôm ở Châu Á đã bắt đầu thúc đẩy sự phục hồi của sản xuất tôm sú. Chìa khóa thành công là 2 công ty CPF và Moana đã kiên trì sau 5-10 thế hệ. Ngày nay, họ đã thuần hóa tôm bố mẹ và tôm PL và đạt được những cải tiến (về tốc độ tăng trưởng, tỷ lệ sống, tính đồng đều) tương tự chương trình nhân giống tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương. Trong khi hầu hết các công ty di truyền genetics dừng lại trong giai đoạn đầu của chương trình nhân giống tôm sú vì kết quả thường không chắc chắn và chi phí để thực hiện rất cao), CPF và Moana vẫn kiên trì.

Hiện hai công ty cung cấp ra thị trường những con giống có tốc độ tăng trưởng tương đối nhanh (tôm 40-45 gam trong 110-120 ngày nuôi) có khả năng kháng các bệnh như EHP và APHNS mà người nuôi tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương ở châu Á đang gặp khó khăn. Mặc dù có một số công ty khác cung cấp hoặc sở hữu tôm sú bố mẹ gia hóa, CPF và Moana cho đến nay vẫn cung cấp các chương trình nhân giống tiên tiến nhất và chiếm lĩnh thị trường. Tôm sú thuần hóa của công ty được nuôi tốt nhất ở mật độ thả thấp (10 – 20 con / m2). Các ao mà chúng chủ yếu được nuôi – ở các nước như Ấn Độ, Bangladesh và Trung Quốc – chỉ yêu cầu một số mức độ sục khí. Người nuôi không cần đầu tư vào lót bạt, nhà vệ sinh cho tôm và máy cho ăn tự động, những thứ phổ biến hiện nay để sản xuất tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương thâm canh. Hơn nữa, chi phí vận hành thấp hơn nhiều: đối với một vụ nuôi, cần ít thức ăn hơn và các đầu vào khác trong hệ thống mật độ thấp hơn này.

Kể từ năm 2019, sự sẵn có của tôm sú PL gia hóa đã góp phần tăng sản lượng từ 382.000 tấn lên 546.000 tấn vào năm 2021. Đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ đang thúc đẩy tăng trưởng sản lượng tôm sú. Nhưng các quốc gia khác như Bangladesh, Indonesia, Malaysia và Madagascar đã được hưởng lợi từ sự sẵn có của tôm sú PL gia hóa và đã chứng kiến sự gia tăng sản lượng tôm sú từ các nhà sản xuất bán thâm canh.

Vaishnavi Aquatech dự báo Ấn Độ sẽ thu hoạch 550.000 tấn tôm sú trong năm tài chính 2026-2027

Dhaval Contractor là diễn giả tại phiên thảo luận về tôm sú tại GSF, đồng sở hữu một doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi (Ishi Marine Technologies), một cơ sở nuôi tôm 400 ha (Shree Sai Krupa Aquatology) và một công ty sản xuất tôm giống (Vaishnavi Aquatech). Tất cả các hoạt động của nhóm đều đặt tại Gujarat, một bang dọc theo bờ biển phía tây của Ấn Độ. Chỉ một số trại giống của nó nằm ở Andhra Pradesh, dọc theo bờ biển phía đông của Ấn Độ. Doanh nghiệp gia đình của Contractor là động lực chính và tác nhân thúc đẩy sự hồi sinh của nghề nuôi tôm sú ở Ấn Độ.

Hoạt động kinh doanh thức ăn chăn nuôi của nó được hỗ trợ bởi sự hợp tác kỹ thuật với Zeigler Nutrition, tập đoàn chuyên sản xuất thức ăn cho tôm có trụ sở tại Hoa Kỳ. Đối với hoạt động kinh doanh chăn nuôi của mình, công ty đã hợp tác với Moana. Vaishnavi Aquatech bắt đầu nhập khẩu tôm sú bố mẹ gia hóa từ Moana vào năm 2021 và sử dụng chúng để sản xuất tôm PL trong các trại ướng giống của mình ở Gujarat và Andhra Pradesh. Hiện gia đình Contractor điều hành 6 trại giống trên khắp cả nước và đã sản xuất hơn một tỷ tôm PL. Nhưng công ty có một kế hoạch lớn hơn.

Thay vì nhập khẩu những con giống trưởng thành, công ty đã đầu tư vào một trung tâm nhân giống tôm bố mẹ địa phương (BMC) mà gần đây đã được chính phủ Ấn Độ cấp phép hoạt động. Khi đi vào hoạt động, BMC này sẽ là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng hơn nữa sản lượng tôm sú của Ấn Độ. Vaishnavi Aquatech hiện bắt đầu nhập tôm giống bố mẹ từ Moana ở Hawaii và phát triển chúng thành giống trưởng thành sẽ sản xuất tôm bố mẹ thế hệ F1 cho chính Vaishnavi Aquatech’s và các trại giống đã được phê duyệt khác. Contractor kỳ vọng rằng nếu đạt được mục tiêu, sản lượng sẽ tăng dần từ 220.000 tấn trong năm tài chính 2022-2023 (tháng 4 đến tháng 3) lên khoảng 455.000 tấn trong năm tài chính 2026-2027. Contractor dự đoán rằng diện tích nuôi tôm sú sẽ tăng từ 60.000 ha vào năm 2022-2023 lên 130.000 ha vào năm 2026-2027.

Contractor lập luận rằng kết quả sản xuất hiện tại của nông dân sử dụng PL gia hóa của mình cho thấy chiến lược thành công nhất đối với nông dân là thả nuôi với mật độ 10-20 PL/m2. Một số lượng lớn trong số hơn 150.000 người nuôi tôm Ấn Độ không có khả năng đầu tư vào cơ sở hạ tầng ao nuôi hoặc chi phí hoạt động của sản xuất tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương thâm canh, tôm sú có thể trở thành cơ hội cho họ.

Thiết lập lại sự kết hợp loài-hệ thống-người nuôi tối ưu để đảm bảo sinh kế cho người nuôi tôm ở châu Á

Như nhiều người trong ngành và các nhà phân tích đã nói trong hai năm qua: ngành tôm châu Á cần phải hành động cùng nhau nếu muốn duy trì sức cạnh tranh với các đối thủ cạnh tranh của Ecuador. Người nông dân và nhà chế biến phải hợp tác cùng nhau để đảm bảo sự kết hợp ăn ý giữa người người nuôi-hệ thống-loài. Đối với một số người nuôi, điều đó có thể đòi hỏi phải áp dụng các công nghệ mới làm cho hệ thống của họ hiệu quả hơn. Đối với những nông dân khác, điều đó có nghĩa là chuyển sang một loài khác phù hợp hơn với khả năng và mức độ sẵn sàng đầu tư của họ.

Khi sản xuất tôm sú giảm, ở hầu hết các nước châu Á, hầu hết các nhà sản xuất bán thâm canh đều chuyển sang sản xuất tôm chân trắng Thái Bình Dương. Trong một số năm, nhiều nông dân thực hiện chuyển đổi để thu được lợi nhuận tốt. Tuy nhiên, với nguồn cung ngày càng tăng, giá đã giảm trong khi chi phí sản xuất tăng. Hiện, chúng ta đang hướng tới một xu hướng mà chỉ những nhà sản xuất hiệu quả nhất mới có thể tồn tại. Điều này bao gồm đầu tư vào các công nghệ như máy cho ăn tự động, hệ thống kiểm soát sục khí và các công cụ ước tính sinh khối, cũng như hệ thống nuôi nhiều giai đoạn, bể chứa và các hệ thống mới khác đòi hỏi đầu tư lớn hơn. Những nông dân đã hoặc sẽ thực hiện những khoản đầu tư này bao gồm nhiều trang trại của công ty được hỗ trợ bởi những người quản lý trang trại được đào tạo tốt, nhưng cũng có những nông dân quy mô nhỏ hơn được hỗ trợ bởi các nền tảng như Aquaconnect, Aqua Exchange, eFishery, Delos Aqua, Hydroneo, Jala Tech hay XpertSea hoặc của các công ty như Minh Phú ở Việt Nam hoặc Taprobane Seafoods ở Sri Lanka, trong việc áp dụng công nghệ mới và đầu tư vào cơ sở hạ tầng trang trại của họ.

Nhưng một nhóm lớn các nhà sản xuất quy mô nhỏ, vì bất cứ lý do gì, vẫn chưa thể áp dụng những công nghệ này hoặc đầu tư bắt buộc vào cơ sở hạ tầng của trang trại của họ. Trong sân chơi của ngành nuôi tôm ngày nay, đối với những nông dân quy mô nhỏ này, sự kết hợp giữa hệ thống-loài nông dân để sản xuất tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương bán thâm canh có thể không còn khả thi nữa. Do đó, cũng giống như những nông dân nuôi quảng canh truyền thống, một chiến lược thay thế để tiếp tục sống bằng nghề nuôi tôm có thể là những nông dân này bắt đầu nuôi tôm sú.

Liệu thị trường có chấp nhận được xu hướng sản lượng tôm sú gia tăng?

Việc chuyển đổi loài có thực sự là kết quả tốt cho những nông dân quy mô nhỏ này hay không cũng sẽ phụ thuộc vào việc liệu thị trường có thể chấp nhận được mức giá mà những người nuôi này cần để có thể duy trì sản xuất. Sản lượng tôm sú tăng vọt ở Trung Quốc được tiêu thụ hoàn toàn bởi thị trường nội địa, họ sẵn sàng chi trả cho mức giá cao đó. Tại các chợ cá, tôm sú cạnh tranh như một sản phẩm tươi sống cao cấp với tôm chân trắng Thái Bình Dương nuôi tại địa phương. Người tiêu dùng Trung Quốc trả giá cao hơn cho sản phẩm vì họ cho đây là sản phẩm cao cấp với màu sắc và hương vị hấp dẫn. Tuy nhiên, người nuôi tôm Ấn Độ lại khác. Ngược lại, họ phụ thuộc vào thị trường xuất khẩu có tính cạnh tranh cao.

Là người rất quan tâm tới tôm sú và những người tham gia nuôi, chế biến và xuất khẩu tôm sú, tôi thực sự tin rằng tôm sú là loài tôm cao cấp. Điều này được khẳng định nhờ màu sắc bắt mắt, thịt ngọt, chắc, quy trình nuôi quảng canh (gần như tự nhiên). Theo đó, các nhà sản xuất có thể nhận được mức giá cao cho các sản phẩm của họ. Mặc dù vậy, tôi nhận thấy thực tế thị trường khá khắc nghiệt và chỉ có một số thị trường thực sự trả giá cao cho sản phẩm tôm sú.

Một trong những thị trường đó là Pháp. Mathias Ismail là chủ sở hữu của OSO, một trong những công ty sản xuất tôm sú lớn nhất ở Madagascar. Trong phiên thảo luận tại GSF, ông giải thích cách công ty xoay sở để bán sản phẩm của mình với giá gấp ba lần giá tôm chân trắng Thái Bình Dương. OSO và các nhà sản xuất lớn khác từ Madagascar, chẳng hạn như Unima, đã phát triển thương hiệu thị trường tích cực và vị thế giá cao cho tôm Malagasy trong ngành dịch vụ thực phẩm và thị trường bán lẻ ở Pháp. Có hai hạn chế: (1) thị trường tôm sú của Pháp chủ yếu là thị trường HOSO, và (2) phân khúc thị trường ước tính không lớn hơn 6.000 tấn. Bên ngoài nước Pháp, Unima và OSO gặp khó khăn trong việc tìm kiếm khách hàng sẵn sàng mua với mức giá tương tự. Ngay cả khi các nhà sản xuất ở Châu Á sẽ cố gắng phát triển một thương hiệu thị trường như vậy cho sản phẩm của họ và cạnh tranh với các nhà sản xuất từ ​​Madagascar và Nigeria (Atlantic Shrimpers và Primstar), quy mô thị trường 6.000 tấn không đáng kể so với triển vọng sản xuất của họ.

Trước khi chuyển đổi sang tôm chân trắng Thái Bình Dương, các thị trường tiêu thụ lớn của tôm sú – bên cạnh Nhật Bản, Trung Đông và Trung Quốc – là Mỹ và Bắc Âu. Đây là thị trường tiêu thụ tôm HLSO và các sản phẩm bóc vỏ. Tuy nhiên, với sự gia tăng của tôm chân trắng Thái Bình Dương giá tốt hơn, phần lớn các thị trường đó đã chấp nhận loài này như một sự thay thế. Thị trường tôm sú của Mỹ gần như đã biến mất hoàn toàn và thị trường Bắc Âu ngày nay chủ yếu giới hạn trong ngành dịch vụ thực phẩm và một số cửa hàng bán lẻ nhỏ ở Bỉ và Đức. Phần lớn nhất của ngành dịch vụ ăn uống là người châu Á và những người tiêu dùng nhận ra đặc tính cao cấp của tôm sú. Tuy nhiên, ngay cả trong phân khúc này, Heiko Lenk và Rogier Speelman của Lenk Frozen Foods và Fisherman’s Choice lần lượt cho rằng mức độ sẵn sàng trả cao hơn trong phân khúc thị trường rộng lớn tiềm năng này còn hạn chế. Ngay khi mức chênh lệch giá vượt quá $1/kg, ngay cả những người mua tôm sú trung thành nhất cũng sẽ cân nhắc chuyển đổi sang tôm chân trắng Thái Bình Dương có giá phải chăng hơn.

Thông điệp chính từ Jeff Stern, Đồng Chủ tịch của Censea, nhà nhập khẩu và phân phối tôm sú lớn nhất ở Mỹ – là nếu các nhà sản xuất tôm sú ở châu Á không cố gắng duy trì mức chênh lệch giá 1 USD đó với tôm chân trắng Thái Bình Dương thì sẽ không được thị trường Bắc Âu hay Mỹ chấp nhận. Nhưng ngay cả khi họ thành công, sẽ không dễ dàng tìm được thị trường cho sản lượng tôm sú vượt quá 500.000 tấn chỉ riêng ở Bắc Âu và Mỹ. Các nhà sản xuất ở châu Á có thể cần xem xét các thị trường tôm sú truyền thống ở Nhật Bản và Trung Đông, nhưng đặc biệt là ở Trung Quốc, để hấp thụ sản lượng tăng của họ với mức giá thực sự cung cấp cho những người nuôi quy mô nhỏ một lựa chọn để tiếp tục sống bằng nghề nuôi tôm.

Kết luận

Bài viết này không phải là sự cổ vũ việc chuyển đổi từ tôm chân trắng Thái Bình Dương sang tôm sú. Đây cũng không phải là một bài phân tích đầy đủ hoặc triển vọng về một kịch bản có thể xảy ra đối với tôm sú ở châu Á, vì còn liên quan đến nhiều vấn đề phức tạp để có thể đưa ra thảo luận chi tiết. Thay vào đó, tôi nhận thấy rằng đối với người nuôi tôm ở châu Á, một ngành công nghiệp linh hoạt không nằm ở chuỗi cung ứng và sản xuất tôm chân trắng Thái Bình Dương hiệu quả hơn, mà nằm ở việc điều chỉnh sự kết hợp phù hợp giữa người nuôi-hệ thống-loài.

Trong khi chúng ta có thể sẽ chứng kiến ​​sự gia tăng sản lượng tôm sú ở Ấn Độ và Indonesia, nhưng sự phục hồi có thể rất ngắn nếu các nhà sản xuất, công ty thức ăn nuôi tôm, nhà chế biến và nhà NK ở nước ngoài của họ không hợp tác cùng nhau để phát triển thị trường. Để việc phục hồi sản xuất tôm sú thành công, chúng ta có thể không chỉ cần nhìn vào sự kết hợp nông dân-hệ thống-loài phù hợp mà còn mở rộng nó với sự kết hợp đúng tiêu chuẩn kỹ thuật-thị trường.

Nếu sự phục hồi sản xuất tôm sú thành công lâu dài, ngành nuôi tôm ở châu Á sẽ có thể được đa ​​dạng hóa hơn, trong đó sản xuất tôm sú quảng canh và bán thâm canh cũng như sản xuất tôm chân trắng Thái Bình Dương thâm canh và siêu thâm canh đều có chỗ đứng. Và khi đó, người nuôi, các nhà cung cấp đầu vào cho họ, và nhà NK trong nước và nước ngoài sẽ đều phát triển tốt.

Kim Thu

VASEP