[Tạp chí Người Nuôi Tôm] – Ngành tôm cần sớm thay đổi cách tiếp cận để gia tăng tỷ lệ nuôi thành công, giảm giá thành sản phẩm, nâng cao năng lực cạnh tranh. Đó không chỉ là mong mỏi, mà còn là tiếng nói của các bên liên quan trong chuỗi giá trị ngành tôm nhằm giúp ngành tôm vượt qua khó khăn hiện tại, phát triển bền vững trong lâu dài.

Con giống và nguồn nước

Theo TS. Trần Hữu Lộc, Khoa Thủy sản, Trường Đại học Nông Lâm TP Hồ Chí Minh, để ngành tôm có thể nâng sức cạnh tranh, phải làm sao nâng cao tỷ lệ nuôi thành công để giảm giá thành, đồng thời cần minh bạch chất lượng sản phẩm và truy xuất nguồn gốc. TS. Lộc đề xuất: “Bên cạnh việc phát triển các mô hình thâm canh, siêu thâm canh, chúng ta cũng cần cân nhắc nên chăng mở rộng các mô hình nuôi với mật độ vừa phải nhưng có tỷ lệ diện tích ao nuôi lớn nhằm giảm tải cho môi trường, hạn chế dịch bệnh phát sinh và thuận lợi cho việc nuôi theo chuẩn quốc tế, như: ASC, BAP…”. Liên quan đến giá thành tôm nuôi, ông Lê Văn Quang, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Thủy sản Minh Phú, cho rằng, chúng ta cần xem xét lại cách tiếp cận ngay từ khâu con giống cho đến mô hình, quy trình hay mật độ thả nuôi. Theo đó, cần thúc đẩy chương trình gia hóa tôm bố mẹ để tạo ra nguồn giống chống chịu dịch bệnh, thích ứng với điều kiện các vùng nuôi, nhằm nâng cao tỷ lệ nuôi thành công và xây dựng quy trình nuôi hợp lý, tối ưu, giá thành thấp cho từng mô hình nuôi.

Ông Trương Đình Hòe, Tổng Thư ký VASEP cũng thừa nhận, con giống đang là một trong những vấn đề đáng lo ngại hiện nay của ngành tôm. “Thời gian qua, tôm giống kém chất lượng vẫn chưa được kiểm soát, kiểm dịch tốt khi xuất và vận chuyển; việc quản lý sản xuất tôm giống còn lỏng lẻo, không có tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá chất lượng… Nếu quản lý tốt chất lượng con giống và đảm bảo nguồn nước tại các vùng nuôi được sạch hơn sẽ tạo được nền tảng vững chắc để nâng cao tỷ lệ nuôi thành công, giúp giảm giá thành, tăng sức cạnh tranh giúp ngành tôm phát triển ổn định và bền vững hơn” – ông Hòe chia sẻ. Đồng quan điểm với ông Hòe, TS. Trần Hữu Lộc cũng cho rằng, trong khi nguồn giống kém chất lượng vẫn có điều kiện lưu hành đến tận vùng nuôi, hệ thống thủy lợi cấp, thoát nước cho vùng nuôi hầu hết chưa đảm bảo thì đa số người nuôi tôm thẻ đều chọn nuôi với mật độ cao, kể cả những mô hình nuôi bằng ao đất. Qua thời gian, chất thải tích tụ dần, dịch bệnh phát sinh, người nuôi phải tốn nhiều chi phí hơn cho xử lý nước, phòng trị bệnh… nhưng tỷ lệ tôm nuôi thành công vẫn không cao.

Liên quan đến vấn đề nguồn nước, ông Ngô Minh Hiển, Tổng Giám đốc Công ty Cổ Phần Xuất nhập khẩu Thủy sản Năm Căn, cho biết tình trạng nước mặn ở ĐBSCL ngày càng xấu đi, không đủ nguồn nước nuôi an toàn cung cấp cho các vùng nuôi. Thậm chí hiện nhiều vùng vẫn đang sử dụng kênh cấp và thoát nước chung rất dễ làm lây lan dịch bệnh. Ông Hiển so sánh: “Thời gian qua, cây lúa và con tôm đã tạo ra kim ngạch khá tương đồng, nhưng chỉ có cây lúa được ưu tiên đầu tư phát triển còn con tôm nhiều năm qua gần như phải tự xoay sở”. Ông Trần Công Khôi, Phó vụ trưởng Vụ Nuôi trồng thủy sản (Tổng cục Thủy sản), thừa nhận một trong những khó khăn cho việc phát triển nghề nuôi tôm đó chính là điều kiện cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng yêu cầu, đặc biệt là vấn đề thủy lợi. Đây cũng là một trong những nguyên nhân làm cho tỷ lệ tôm nuôi thành công thấp.

Thủy lợi và con giống là 2 vấn đề bức xúc cần có chính sách ưu tiên để giúp giảm giá thành, tăng năng lực cạnh tranh cho ngành tôm

Cần một chính sách đồng bộ

Để nâng cao tỷ lệ thành công và năng lực cạnh tranh cho ngành tôm, theo TS. Lộc cần thay đổi tư duy theo hướng quản lý rủi ro trong toàn bộ chuỗi sản xuất từ tôm bố mẹ, tôm giống, ương dèo và nuôi thương phẩm để kiểm soát được rủi ro đến mức độ chấp nhận được. Ông Quang cũng đề xuất Nhà nước cần quy hoạch những vùng nuôi tôm tập trung lớn có kênh cấp nước, thoát nước riêng và có cơ sở hạ tầng giao thông – điện – nước hoàn chỉnh; gia hóa tôm bố mẹ theo hướng chống chịu tốt với dịch bệnh và thích ứng môi trường tại Việt Nam. Kiểm soát tốt nguồn thức ăn cho tôm bố mẹ thông qua nuôi; ứng dụng công nghệ thông tin, tối ưu hóa chi phí sản xuất. Ông Quang chia sẻ: “Hiện nay, trình độ chế biến của các nhà máy tại Việt Nam đã cơ bản đáp ứng yêu cầu, nếu chúng ta có được nguồn nguyên liệu chất lượng, giá thành thấp thì năng lực cạnh tranh của ngành hàng tôm sẽ tốt hơn”

Với vai trò là đại diện của hiệp hội ngành hàng, lãnh đạo VASEP kiến nghị Thủ tướng và các bộ, ngành cần xem xét thiết lập chuẩn mực các cơ sở cung ứng tôm giống, như: quy mô sản xuất, đội ngũ quản trị và kỹ thuật nhằm giảm thiểu các cơ sở nhỏ lẻ, chỉ biết coi trọng lợi nhuận mà không quan tâm tới quyền lợi chung của toàn ngành. Trong đó, trước mắt là tăng cường giám sát, kiểm tra chặt chẽ việc sản xuất, lưu thông, tiêu thụ tôm giống nhằm hạn chế tôm giống không đạt tiêu chuẩn được đưa đi tiêu thụ. Thứ hai là cần đầu tư hạ tầng đúng mức vào các vùng nuôi trọng điểm và nếu khó khăn về kinh phí, đề nghị nên ưu tiên hàng đầu cho thủy lợi nuôi tôm ở các vùng nuôi trọng điểm tại các địa phương.

Ngoài các kiến nghị trên, theo ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Chế biến thực phẩm Sao Ta, trong xu thế phát triển bền vững và phúc lợi động vật, tới đây sẽ hạn chế nuôi thâm canh mật độ thả nuôi cực cao, nên Chính phủ, bộ, ngành và địa phương cần có chiến lược phân bổ bổ sung đất cho nuôi tôm nếu muốn duy trì và tăng trưởng sản lượng. Ngoài ra, cần quan tâm giải pháp cân bằng phát thải vì hiện nay, các cơ sở sản xuất có lượng phát thải từ 3.000 tấn CO2 hàng năm phải có lộ trình kiểm soát, hạn chế và cân bằng. Do đó, cần có sự hướng dẫn, chỉ đạo cụ thể để các doanh nghiệp nhận thức, thực thi kịp thời, đúng lộ trình quốc gia.

Để góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh cho ngành tôm, theo ông Lực cần tăng cơ sở nuôi tôm đạt tiêu chuẩn ASC để đáp ứng yêu cầu từ các thị trường lớn. Ông Lực dẫn chứng: “Hiện nay diện tích nuôi đạt chuẩn ASC còn quá thấp, chưa tới 1% diện tích nuôi, trong khi của Ecuador là 20%, nên tôm họ chiếm lĩnh thị trường EU, nơi yêu cầu chuẩn này rất phổ biến. Nguyên nhân do thực trạng ngành nuôi tôm chúng ta là manh mún, nhỏ lẻ, tự phát, khó đáp ứng yêu cầu”. Giải pháp cho vấn đề này theo ông Lực là tạo sự khuyến khích nhà đầu tư tích tụ đất hình thành trang trại nuôi càng lớn càng tốt. Càng lớn thì càng thuận lợi đầu tư khoa học công nghệ để giảm giá thành, tăng sức cạnh tranh.

Hoàng Nhã