[Tạp chí Người Nuôi Tôm] – Hiện nay, thị trường thức ăn cho tôm bố mẹ cơ bản được chia làm hai loại, thức ăn tươi sống từ tự nhiên như dời, hàu, ốc ký cư, mực ống và thức ăn công nghiệp. Bài viết dưới đây sẽ tổng hợp một số loại thức ăn thường được sử dụng trong nuôi vỗ tôm bố mẹ. 

Tôm bố mẹ của Công ty SyAqua (Ảnh: Thanh Tung Luc)

Con dời (Nereis virens)

Con dời (Nereis virens) là thức ăn phổ biến và không thể thiếu đối với tôm bố mẹ. Đây là nguồn thức ăn vô cùng quan trọng khi có những hoạt chất có giá trị sinh học mà tôm bố mẹ hấp thụ, kích thích sự phát triển buồng trứng nhanh và đạt chất lượng cao của tôm bố mẹ. Ngoài ra, nguồn dời thức ăn nuôi vỗ tôm bố mẹ cũng làm tăng số lượng ấu trùng trên mỗi con cái;  tăng tỷ lệ giao phối; tăng chất lượng tinh trùng và phục hồi tốt hơn sau mỗi lần sinh sản.

Con dời là động vật thân mềm và hàm lượng đạm dễ tiêu hóa.  Lớp biểu bì rất mỏng của chúng làm cho động vật cảm thấy ngon miệng và dễ hấp thụ, ngay cả đối với động vật nhỏ như tôm. Con dời rất giàu axit béo không bão hòa cao (HUFA), là chất dinh dưỡng thiết yếu cho hầu hết các sinh vật biển. Ngoài ra, thành phần dinh dưỡng không bị ảnh hưởng bởi những thay đổi của môi trường.

Nereis virens có thành phần protein 13,49/100g;  chất béo thủy phân 2,06/100g; độ ẩm 81,40/100g; DHA 23mg/100g; EPA 135,1mg/100g; tổng số axit béo 1.547,1mg/100g.

Từ lâu nay, nguồn dời chủ yếu được khai thác từ tự nhiên, tuy nhiên với một số nghiên cứu gần đây cũng như trong thực tế sản xuất người ta thấy rằng khi kiểm tra nguồn dời được thu hoạch tự nhiên thì nguy cơ các mầm bệnh virus và đặc biệt vi khuẩn Vibrio paraharemolitycus gây hoại tử gan tụy cấp tính trên tôm với tỉ lệ tương đối cao. Chính vì sự không kiểm soát chất lượng và sản lượng ngày càng sụt giảm từ khai thác con dời tự nhiên. Một số công ty như Tập đoàn Thăng Long đã sử dụng hoàn toàn 100% nguồn dời SPF nhập khẩu, ngăn chặn rủi ro về nguồn lây AHPND và EHP hay Tập đoàn Việt Úc đã tự chủ động nghiên cứu sản xuất nhân tạo con dời nhằm nâng cao chất lượng và chủ động hơn đối với nguồn thức ăn quan trọng này.

Tại trang trại sản xuất con dời chất lượng cao do Tập đoàn Việt Úc triển khai tại tỉnh Bình Thuận với nguồn dời được chọn lọc từ tự nhiên, sau đó đưa vào trang trại nuôi và chăm sóc kỹ lưỡng bằng mái che cách nhiệt cùng hệ thống cấp nước tự động và nguồn cát sạch bao phủ ở trên. Theo các chuyên gia, việc nuôi, thu hoạch một cách bài bản như vậy không chỉ giúp các trại sản xuất tôm giống chủ động hơn về số lượng mà còn kiểm soát, loại bỏ các mầm bệnh ký sinh trên dời, quan trọng hơn còn cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho tôm bố mẹ. Trên thực tế, chất lượng cũng như tỷ lệ sinh sản của tôm bố mẹ đã có sự khác biệt rất nhiều giữa trại nuôi có và không dùng nguồn thức ăn con dời.

Để đảm bảo nguồn thức ăn tươi sống Nereis virens sạch bệnh cung cấp cho các trại sản xuất tôm giống, công ty SPF Shrimp Feeds đã sản xuất và cho ra sản phẩm Nereis virens SPF sạch bệnh đảm bảo 100% được nuôi trong môi trường an toàn sinh học theo tiêu chuẩn GMP+ và HACCP. Điều đặc biệt của nguồn thức ăn này là cung cấp khả năng truy xuất nguồn gốc đầy đủ từ thức ăn cho đến ấu trùng tôm và đảm bảo Nereis virens không nhiễm EHP, DIV1 và AHPND trước khi xuất khẩu.

Tôm bố mẹ của Tập đoàn Thăng Long sử dụng nguồn thức ăn dời 100% SPF nhập khẩu (Ảnh: Tập đoàn Thăng Long)

Mực ống (Loligo vulgaris)

Mực ống là thức ăn tươi sống tiếp theo được sử dụng trong các cơ sở sản xuất tôm giống. Đây là loài động vật biển giàu dinh dưỡng, chứa nhiều protein và các chất khoáng, giàu chất béo giúp tôm phát triển nhanh chóng, đồng thời tăng sức đề kháng cho tôm.

Mực ống có hàm lượng protein cao nhất nhưng lại chứa hàm lượng lipid thấp; tuy nhiên, tỷ lệ HUFA trong tổng lượng lipid cao. Thịt mực là một nguồn cholesterol tuyệt vời, là một chất dinh dưỡng thiết yếu trong chế độ ăn cho sự tăng trưởng và năng suất sinh sản thành công của tôm. Trong tổng số protein và lipid của thức ăn tươi sống, mực có hàm lượng 84,5% protein và 3,1% lipid, hàm lượng HUFA đạt 26,86% (AA: 5,35%; EPA: 9,12%; DHA: 12,39%) (Shailender & cs., 2012). Khi sử dụng mực làm thức ăn cho tôm bố mẹ, mực tươi hoặc đông lạnh thường được cắt nhỏ trước khi cho tôm bố mẹ ăn.

Trong nghiên cứu của Martin & cs. (2002) cho biết, tôm ăn chế độ gồm 75% thức ăn công thức và 25% mực ống có số lượng tinh trùng và trọng lượng cao nhất: lần lượt là 11,8 triệu tế bào tinh trùng và 1,0g. Tiếp theo là tôm được cho ăn 50% thức ăn, 50% mực (7,8 triệu tế bào tinh trùng, 0,7g) và khi cho ăn 100% mực ống (6,6 triệu tế bào tinh trùng, giảm trọng lượng 0,8g). Ngoài ra, sự tăng trưởng của tôm bị giảm do sử dụng liên tục nguồn thức ăn thịt mực trong 24 ngày. Mặc dù các phân tích sinh hóa đã công bố về mực ống cho thấy loài động vật này có thành phần dinh dưỡng rất tốt, đặc biệt là về chất béo và protein, nhưng mực ống không cung cấp dinh dưỡng tối ưu cho tôm bố mẹ khi được sử dụng làm nguồn thức ăn duy nhất.

Chính vì vậy, trong thực tế sản xuất tôm giống thường kết hợp xen kẽ 75% thức ăn tươi sống (mực, hàu) và 25% thức ăn công nghiệp để đạt tiêu chí chất lượng, tôm bố mẹ cho hiệu quả sản xuất tốt nhất.

Hàu (Magallana gigas)

Hàu là một trong những nguồn thức ăn giàu dinh dưỡng, chúng cung cấp một lượng lớn protein và các chất khoáng như canxi, sắt, kẽm và magie, đặc biệt là giàu axit béo omega 3, tăng cường chức năng miễn dịch cho tôm bố mẹ. Hàm lượng dinh dưỡng của hàu cao, với protein khô đạt 48%; chất béo đạt 10,8%, hàm lượng HUFA đạt 2,98%.

Để đảm bảo về sản lượng hàu cung cấp cho sản xuất, không phụ thuộc vào nguồn hàu tự nhiên, nhiều dự án và nghiên cứu về tối ưu hóa sản xuất hàu được đưa ra nhằm thiết lập một giao thức cho quá trình chuẩn bị giống trong nhà máy, giúp đạt được số lượng ấu trùng sống tốt nhất trong suốt cả năm, đặc biệt là ngoài mùa tự nhiên. Điều này giúp cho việc tạo nguồn thức ăn đầy đủ và giàu dinh dưỡng để nuôi vỗ tôm bố mẹ.

Ốc ký cư (Dardanus calidus)

Ốc ký cư được xem là nguồn thức ăn đặc biệt không thể thiếu được sử dụng nuôi vỗ tôm sú bố mẹ. Là loài mang lại tỷ lệ sống và khả năng sinh sản tốt cho tôm bố mẹ nhờ hàm lượng chất dinh dưỡng Omega 3 và Omega 6 cao.

Ở Việt Nam, các nhà sản xuất giống đã sử dụng ốc ký cư để nuôi vỗ tôm sú bố mẹ từ khoảng năm 1993. Những con ốc này có thể được tìm thấy với số lượng lớn trong các vũng đá dọc theo bờ đá hoặc trên các thảm cỏ biển đầy cát. Người nuôi thường đập vỡ vỏ và ngâm vào chậu nước biển, nơi cua sẽ bò ra khỏi vỏ và dễ dàng thu gom. Trung bình một con tôm bố mẹ khỏe mạnh có thể tiêu thụ từ 8 đến 10 con ốc ký cư mỗi ngày.

Hàm lượng dinh dưỡng của ốc ký cư cho thấy protein thô là 52% (chất khô) và thành phần axit béo có hàm lượng omega 6 cao (tỷ lệ omega 3: omega 6 là 1,96) có vai trò quan trọng trong việc kích hoạt sự thành thục buồng trứng của tôm bố mẹ.

Ốc ký cư là thức ăn tốt nhất cho tôm bố mẹ tuy nhiên, trong nghiên cứu của Chan & cs, (2012) cho thấy ốc ký cư có thể là vật chủ trung gian mang mầm bệnh do virus Đốm trắng gây ra trên tôm. Vì vậy, không khuyến cáo sử dụng thức ăn tươi sống để nuôi vỗ tôm bố mẹ và cần kiểm tra, quản lý, đảm bảo nguồn thức ăn sạch bệnh trước khi cho tôm bố mẹ ăn để hạn chế lây lan mầm bệnh.

Ốc ký cư (Dardanus calidus)

Thức ăn công nghiệp

Thức ăn tươi sống có nhiều mặt hạn chế như giá cao, nguồn cung cấp không ổn định về số lượng, chất lượng dinh dưỡng, khó bổ sung thêm các dưỡng chất cần thiết, rủi ro về lây truyền dịch bệnh sang tôm bố mẹ cao. Vì vậy, nghiên cứu phát triển thức ăn viên tổng hợp để thay thế một phần hoặc toàn phần thức ăn tươi sống nhằm giảm thiểu những hạn chế của thức ăn sống. Hơn nữa việc sử dụng thức ăn tổng hợp còn giúp cho việc bổ sung vitamin, khoáng và các dưỡng chất cần thiết vào khẩu phần ăn của tôm bố mẹ được dễ dàng hơn.

Thời gian vừa qua, công ty Zeigler đã xây dựng sản phẩm mới với tên gọi Redi-Mate, thức ăn bán ẩm sử dụng nuôi vỗ tôm he sinh sản. Redi-Mate được xây dựng như một giải pháp để cung cấp thay thế cho thức ăn tươi sống trong nuôi vỗ tôm bố mẹ, mối đe dọa lớn nhất cho an toàn sinh học đến từ con dời, mực, hàu… Thức ăn này hỗ trợ xuất sắc trong việc sản xuất nauplii chất lượng cao và an toàn sinh học, được cấp chứng nhận không có mầm bệnh virus và được liệt kê trong danh sách của OIE, không có vi bào tử trùng (EHP) và đặc biệt không chứa vi khuẩn mang mầm bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND). Ngoài ra, thức ăn có bổ sung thêm Vpak có chứa các hoạt tính sinh học tự nhiên được chứng minh là nâng cao khả năng kháng bệnh, ổn định tỷ lệ sống.

Việc đảm bảo dinh dưỡng thức ăn cho tôm bố mẹ là một yếu tố quan trọng quyết định đến hiệu quả sản xuất tôm giống. Các nhà sản xuất tôm giống cần chú ý đến việc cân đối dinh dưỡng thức ăn cho tôm bố mẹ, đảm bảo chúng được cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết để tôm phát triển. Đặc biệt, cần đảm bảo rằng thức ăn được cung cấp có chất lượng tốt, không mang mầm bệnh.

Ngọc Anh