Khúc sông Thái Bình đoạn qua thôn Cáp Trên, xã Trung Kênh, (Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh) với khu nuôi cá lồng chạy dài hàng trăm mét những ngày này vắng lặng, không còn hình ảnh tấp nập thương lái thu mua cá ngay từ sáng sớm như trước. Thi thoảng có một vài chủ cá lồng gạt những tấm cỏ mềm đều mặt lồng và cho cá ăn giãn bữa rồi ngao ngán đi vào. Áp lực về giá sản phẩm thủy sản xuống thấp, không có người thu mua, giá thức ăn tăng vọt, khiến các vựa nuôi thủy sản toàn tỉnh lâm vào tình trạng lao đao, khó khăn chồng khó khăn.

Hàng trăm tấn cá “ngâm” nước

Là 1 trong 100 doanh nhân tiêu biểu toàn quốc từng ăn nên làm ra với những vụ cá thắng lợi lớn, ông Đỗ Văn Lên, Giám đốc HTX nuôi trồng thuỷ sản Minh Tiến, xã Trung Kênh hướng đôi mắt đăm chiêu xuống khu nuôi trồng với hơn 100 tấn cá đã quá kỳ thu hoạch nhưng vẫn “ngâm” trong lồng, chưa có một động thái thu mua nào từ các thương lái. Toàn HTX có 200 lồng cá, chủ yếu là các giống đặc sản, chất lượng cao như lăng, chép giòn, trắm đen… Thời gian nuôi đạt 6 tháng đến 2 năm nhưng hiện nay cơ bản không thể xuất bán.

Ông Lên chia sẻ: Khoảng 3 tháng nay, từ khi Bắc Ninh và các tỉnh lân cận giãn cách xã hội do dịch bệnh COVID-19, đặc biệt là thành phố Hà Nội đóng cửa các nhà hàng, quán ăn, khách sạn, khiến thị trường tiêu thụ cá cũng đóng băng. Dù một số thành viên HTX đã gọi nhiều lần nhưng các thương lái vẫn không thể thu mua, một vài thương lái thì ép giá xuống rất thấp và mua với số lượng ít. Hiện nay, giá sản phẩm giảm khoảng 25% so thời gian trước, cụ thể: Giá trắm đen giảm từ 100.000 đồng xuống 75.000, cá lăng giảm từ 70.000 đồng xuống 50.000 đồng, chép giòn từ 110.000 đồng xuống còn 80.000 đồng.

Một nghịch lý khiến nhiều thành viên HTX lâm vào thua lỗ là trong khi giá sản phẩm giảm sâu, không thể xuất bán thì giá thức ăn lại tăng vọt, tăng hơn 40% kể từ lần dịch năm 2020 đến nay, do nguồn nguyên liệu thức ăn chủ yếu nhập khẩu, phụ thuộc vào thị trường nước ngoài, dẫn đến lạm phát. Mặc dù đây là vùng nuôi quy mô lớn, được cấp giấy chứng nhận VietGap, có gắn tem truy xuất nguồn gốc, sản phẩm uy tín, luôn được đặt trước bởi các thương lái, thời gian trước, cứ đến kỳ thu hoạch, mỗi ngày HTX xuất bán tới 10 tấn cá, nhưng nay thực sự ảm đạm, điêu đứng.

Chi cục Chăn nuôi, Thú y và Thủy sản khảo sát nhu cầu tiêu thụ cá thương phẩm tại HTX nuôi trồng thủy sản Minh Tiến (Trung Kênh, Lương Tài).

Cùng chung nỗi niềm, anh Ngô Xuân Trường, Giám đốc HTX dịch vụ nuôi trồng thủy sản Phú Thọ, xã Quảng Phú thẳng thắn: “Chưa bao giờ HTX lâm vào tình cảnh khó khăn như hiện nay. Thị trường tiêu thụ chậm từ giữa năm ngoái và đến nay thì gần như ngừng trệ hẳn. Hàng chục tấn cá các loại trắm, rô phi, chim trắng… của HTX không có người thu mua. Dù giá cá xuống rất thấp, gần như không còn lãi, thậm chí bù lỗ nhưng vẫn rất khó tiêu thụ. Nếu cứ đà này, chỉ một thời gian ngắn nữa, 10 thành viên HTX sẽ không thể tiếp tục duy trì được nữa bởi gánh nặng giá thức ăn công nghiệp tăng nhanh chóng. Chúng tôi thực sự áp lực. Một số hộ phải xoay sở bằng cách mua nồi hơi về nấu thức ăn từ ngô, sử dụng máy nghiền các loại rau củ. Niềm mong mỏi lớn nhất của HTX là được hỗ trợ kết nối với các bếp ăn công nghiệp để có thể cung cấp sản lượng cá lớn với mức giá ổn định hơn”.

Hiện nay toàn tỉnh có 5.150 ha nuôi trồng thủy sản, trong đó, 2.265 lồng nuôi cá trên sông. Sản lượng thủy sản đạt gần 30.000 tấn từ đầu năm đến nay. Đứng trước khó khăn trên, Chi cục Chăn nuôi, Thú y và Thủy sản tỉnh tăng cường cán bộ xuống cơ sở, nắm bắt tình hình, tổng hợp sản lượng thủy sản thương phẩm đến kỳ thu hoạch nhưng chưa bán được để nhanh chóng cùng các địa phương, người nuôi thủy sản tìm cách tháo gỡ. Thống kê sơ bộ tại 23 hộ nuôi trồng thủy sản của các huyện Gia Bình, Lương Tài có 92 tấn cá trong ao đất, 251 tấn cá lồng trên sông đang tồn đọng.

Ngành Nông nghiệp tìm cách kết nối với các bếp ăn công nghiệp nhưng hiệu quả chưa được như mong muốn. Nguyên nhân là do định hướng phát triển thủy sản của tỉnh chủ yếu là sản phẩm cá có năng suất, chất lượng cao, thậm chí cá đặc sản, nên thị trường tiêu thụ chủ yếu là hệ thống nhà hàng, khách sạn, giá thành cao, không phù hợp với các suất ăn công nghiệp chi phí thấp. Hiện chỉ một sản lượng nhỏ các đối tượng trôi, chim trắng, rô phi… được hỗ trợ kết nối tiêu thụ. Nếu tình trạng này kéo dài, không chỉ ảnh hưởng tới năng suất, chất lượng, mùa vụ nuôi trồng thủy sản mà còn có nguy cơ lớn hơn là đứt gãy nguồn cung ứng khi người nuôi cá phải bỏ ao, bỏ lồng do càng nuôi càng thua lỗ và cạn kiệt nguồn vốn để duy trì và đầu tư lâu dài.

Cần chiến lược bài bản, ứng dụng công nghệ cao trong nuôi trồng thủy sản

Ông Nguyễn Thành Trung, Phó Chi Cục Chăn nuôi, Thú y và Thủy sản, Sở Nông nghiệp và PTNT khẳng định: Nhận định rõ những khó khăn, thách thức đối với ngành nuôi trồng thủy sản, Chi cục tham mưu với Sở Nông nghiệp và PTNT tăng cường các biện pháp chỉ đạo, hướng dẫn người nuôi thủy sản vượt qua giai đoạn khó khăn này. Biện pháp trước mắt: Một mặt khuyến cáo người nuôi định hình lại đối tượng cá nuôi trong thời gian ngắn bằng cách xen thêm các loại cá truyền thống, có giá thành thấp như trôi, rô phi, chim trắng… phù hợp với các bếp ăn công nghiệp và thị trường tiêu thụ rộng hơn.

Tăng cường thức ăn thô bằng cách sử dụng nguyên liệu tại chỗ như ngô, thóc mầm, cỏ, đỗ tương; giảm lượng thức ăn, tần suất bữa ăn cám công nghiệp để tiết kiệm chi phí sản xuất. Mặt khác hỗ trợ người nuôi tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi; kết nối với các doanh nghiệp để tăng lượng tiêu thụ cá vào các bếp ăn công nghiệp.

Phát huy vai trò đầu tàu là các HTX trong tháo gỡ khó khăn vốn, tìm thị trường tiêu thụ cho các thành viên… Về lâu dài, cần một chiến lược nuôi trồng bài bản, ứng dụng công nghệ cao, tăng cường sản xuất theo chuỗi liên kết để giảm chi phí sản xuất, ổn định đầu ra cho sản phẩm, tránh gặp rủi ro lớn như hiện nay.

Định hướng tái cơ cấu ngành chăn nuôi của tỉnh đã chỉ rõ: Nâng tỷ trọng ngành chăn nuôi, thủy sản lên 55% tổng giá trị sản xuất nông nghiệp. Để thực hiện thành công mục tiêu này cũng như tránh những khó khăn phát sinh trong nuôi trồng thủy sản như hiện nay, ngành Nông nghiệp xây dựng Đề án ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất thủy sản. Đây là hướng đi đúng để phát huy tối đa tiềm năng kinh tế từ khu vực này. Tích cực ứng dụng tiến bộ kỹ thuật và công nghệ mới, tiên tiến vào sản xuất, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái, tạo đột phá về năng suất, chất lượng. Tăng cường tận dụng nguyên liệu thô trong chăn nuôi, giảm dần phụ thuộc vào thức ăn công nghiệp, tránh lạm phát về giá nguyên liệu đầu vào.

Hình thành và phát triển các vùng nuôi cá thâm canh ứng dụng công nghệ cao, tăng cường liên kết, xúc tiến thương mại giữa các tỉnh, thành phố trong khu vực, đặc biệt là thành phố Hà Nội trong việc sản xuất và tiêu thụ nông sản sạch, an toàn. Liên kết, tiêu thụ sản phẩm tại các bếp ăn trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh. Điều quan trọng là tiếp tục rà soát, bổ sung kịp thời các chính sách, đặc biệt là các chính sách đặc thù theo hướng đủ mạnh, đơn giản hóa các thủ tục hỗ trợ, tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân dễ tiếp cận được các chính sách để đầu tư phát triển, ổn định sản xuất trong tình hình mới.