[Người Nuôi Tôm] – Tỏi (Allium sativum) giúp cải thiện sức khỏe tôm thẻ chân trắng vụ đông bằng cách kháng khuẩn, tăng cường tiêu hóa, ổn định vi sinh đường ruột và nâng cao miễn dịch. Các hợp chất như allicin và ajoene kích thích enzyme tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất và giảm stress oxy hóa, giúp tôm thích nghi tốt với điều kiện lạnh.

Tỏi là phụ gia tự nhiên, giúp tăng cường sức khỏe tôm nuôi, đặc biệt là khi nhiệt độ giảm (Ảnh: ST)

 

Trong mùa đông, khi nhiệt độ nước giảm xuống dưới ngưỡng tối ưu (24 – 30°C), các quá trình sinh lý của tôm bị ảnh hưởng đáng kể do tốc độ trao đổi chất giảm mạnh. Nhiệt độ thấp làm chậm nhu động ruột và giảm hoạt lực các enzyme tiêu hóa như protease, amylase và lipase, dẫn đến khả năng phân giải và hấp thu dinh dưỡng giảm rõ rệt; tôm vì vậy thường ăn kém, dễ đầy ruột và tăng hệ số chuyển hóa thức ăn. Đồng thời, hệ vi sinh đường ruột bị xáo trộn, trong đó vi khuẩn có lợi suy giảm, trong khi Vibrio spp. dễ tăng sinh hơn, làm gia tăng nguy cơ viêm ruột, phân lỏng hoặc phân trắng. Stress nhiệt do lạnh cũng gây ức chế hệ miễn dịch không đặc hiệu, làm giảm hoạt tính của các enzyme phòng vệ (lysozyme, phenoloxidase, peroxidase) và tăng mức độ stress oxy hóa, khiến tôm dễ mẫn cảm hơn với tác nhân gây bệnh. Ngoài ra, nhiệt độ thấp làm chậm quá trình lột xác, khiến vỏ tôm mềm và khả năng tái tạo mô giảm, ảnh hưởng đến tăng trưởng và sức khỏe tổng thể. Do vậy, kiểm soát nhiệt độ và tăng cường sức khỏe đường ruột bằng các phụ gia tự nhiên như tỏi là rất cần thiết trong giai đoạn nuôi vụ đông.

Tỏi chứa nhiều hoạt chất sinh học có tác dụng trực tiếp lên sức khỏe đường ruột tôm, trong đó allicin là hợp chất lưu huỳnh quan trọng nhất với khả năng kháng khuẩn phổ rộng, phá vỡ màng tế bào và ức chế tổng hợp protein cũng như DNA của các dòng Vibrio spp., từ đó giảm mật độ vi khuẩn gây bệnh và hạn chế hiện tượng tiêu hóa kém, phân lỏng hay ruột đứt đoạn. Các hợp chất organosulfur như ajoene, DADS và DATS có vai trò kích thích hoạt lực của các enzyme tiêu hóa (protease, amylase, lipase), giúp tăng hiệu quả phân giải dinh dưỡng trong điều kiện nhiệt độ thấp và hỗ trợ tôm duy trì khả năng bắt mồi tốt hơn. Bên cạnh đó, fructans và saponin trong tỏi hoạt động như prebiotic nhẹ, góp phần ổn định hệ vi sinh đường ruột bằng cách thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn có lợi (Lactobacillus, Bacillus), cải thiện cấu trúc biểu mô ruột, tăng hiệu suất hấp thu dưỡng chất và làm giảm độc tố do vi khuẩn có hại tiết ra. Trên phương diện miễn dịch, các hợp chất organosulfur làm tăng hoạt tính của các enzyme phòng vệ không đặc hiệu như lysozyme, peroxidase và phenoloxidase, đồng thời tăng cường hệ thống chống oxy hóa nội sinh thông qua kích hoạt SOD, CAT và GSH, nhờ đó giảm stress oxy hóa và bảo vệ các mô nhạy cảm như ruột và gan tụy trong điều kiện lạnh. Nhìn chung, các cơ chế tác động này phối hợp giúp tỏi trở thành phụ gia tự nhiên hiệu quả trong việc tăng cường sức khỏe đường ruột và khả năng thích nghi của tôm nuôi vụ đông.

Nuôi tôm vụ đông mang lại lợi nhuận cao, tuy nhiên khi nhiệt độ xuống thấp sẽ ảnh hướng tới quá trình sinh lý của tôm nuôi

 

Trong nuôi tôm vụ đông, tỏi có thể được sử dụng dưới ba dạng chính gồm tỏi tươi, bột tỏi và chiết xuất tỏi, mỗi dạng có đặc điểm hoạt lực và mức độ phù hợp với quy mô nuôi khác nhau.

– Tỏi tươi có hàm lượng hoạt chất cao nhưng biến động, đồng thời mùi mạnh và khó trộn đồng đều, nên thường được áp dụng cho các hộ nuôi nhỏ; liều khuyến cáo từ 5 – 10 g/kg thức ăn, giã nhuyễn và trộn với dầu cá để áo đều viên thức ăn, sử dụng 3 – 5 ngày mỗi tuần.

– Bột tỏi là dạng phổ biến hơn nhờ độ ổn định, dễ phối trộn và phù hợp với trang trại vừa và lớn; liều dùng 1 – 3 g/kg thức ăn, có thể trộn khô hoặc hòa loãng trước khi phun dầu, đặc biệt hữu ích khi thời tiết lạnh sâu và cần dùng liên tục 5 – 7 ngày để hỗ trợ đường ruột.

– Chiết xuất tỏi (garlic oil, garlic extract) có hàm lượng allicin ổn định và mạnh nhất, thích hợp khi tôm suy yếu, ruột xấu hoặc giảm ăn; liều khuyến cáo 0,5 – 1 ml/kg thức ăn, trộn cùng dầu áo ngoài để phân bố đồng đều.

 

Mặc dù cả ba dạng tỏi đều mang lại hiệu quả tăng cường sức khỏe đường ruột, việc vượt quá liều khuyến cáo không làm tăng hiệu quả mà còn có thể gây giảm ăn do mùi quá mạnh; do đó cần tuân thủ liều lượng hợp lý và lựa chọn dạng tỏi phù hợp với tình trạng sức khỏe và điều kiện ao nuôi. Để tối ưu hiệu lực sinh học của các hợp chất hoạt tính trong tỏi, việc phối trộn cần được thực hiện theo quy trình kỹ thuật chuẩn.

– Trước tiên, thức ăn phải khô, sạch và không vón, đồng thời chuẩn bị khay hoặc chậu inox để đảm bảo vệ sinh trong quá trình trộn.

– Khi pha tỏi, mỗi dạng cần được xử lý khác nhau: tỏi tươi nên được hòa trong nước ấm 40 – 45°C để tăng cường khả năng hình thành allicin; bột tỏi có thể trộn trực tiếp hoặc hòa nhẹ với nước trước khi áo dầu; còn các dạng chiết xuất cần pha loãng theo tỷ lệ 1:5 để dễ phân bố vào viên thức ăn.

– Quá trình trộn áo thức ăn nên được thực hiện trong 3 – 5 phút cùng với dầu cá hoặc dầu mực đóng vai trò chất mang, sau đó để hỗn hợp thấm 10 – 15 phút trước khi cho tôm ăn nhằm đảm bảo độ bám và ổn định hoạt chất.

– Khi cần kết hợp thêm các phụ gia khác, tỏi có thể dùng chung với men vi sinh hoặc beta-glucan nhằm tăng cường sức khỏe đường ruột và miễn dịch, nhưng không nên phối trộn trong cùng bữa ăn với kháng sinh để tránh ảnh hưởng đến hiệu lực của cả hai nhóm sản phẩm.

 

Tỏi là một phụ gia tự nhiên có giá trị cao trong nuôi tôm vụ đông, với cơ chế tác động toàn diện gồm kháng khuẩn, điều hòa vi sinh đường ruột, kích thích men tiêu hóa, tăng cường miễn dịch và chống oxy hóa. Khi sử dụng đúng liều lượng và kỹ thuật phối trộn, tỏi giúp cải thiện chức năng tiêu hóa, hạn chế bệnh đường ruột và nâng cao khả năng thích nghi của tôm trong điều kiện nhiệt độ thấp.

Xuân Chinh